De geschiedenis van de Rijn

De Rijn is de nationale rivier van Nederland. Een rivier waarover uit historisch perspectief veel verhalen te vertellen zijn. Schrijver en journalist Martin Hendriksma ging de uitdaging aan en volgde de Rijn door de tijd heen, van zijn oorsprong in Zwitserland tot de monding in Nederland. Het resultaat mag er zijn: De Rijn. Biografie van een rivier (Uitgeverij De Geus, 2017) is een scherp en lekker leesbaar boek dat vol staat met historische verhalen van kaliber.

Cadans

Ruïne van Burcht Katz aan de Rijn (ca. 1900)

De lezer reist met Martin Hendriksma mee langs allerlei historische hotspots langs de Rijn. Samen met de auteur – die het traject fietsend aflegde – duikt de lezer vanuit de tegenwoordige tijd in fasen het verleden in. Het betoog van Hendriksma is geografisch opgezet, wat goed uitpakt.

Maar ook chronologisch zit het betoog vernuftig in elkaar. Door van heden naar verleden en weer terug te springen, blijft dit boek telkens cadans behouden. Tussendoor vermaakt Hendriksma de lezer met fraaie afbeeldingen en fotomateriaal.

Handig is, ter afsluiting, de literatuurlijst en overzichtelijke tijdlijn achter in het boek. Zowel in de vermelde boeken als in de chronologische tijdbalk zijn alle hoogte- en dieptepunten uit de geschiedenis van de Rijn terug te vinden.

Waterval in de Rijn bij Schaffhausen (cc - Pixabay - glanger_vtxmail_ch) — Waterval in de Rijn bij Schaffhausen (cc – Pixabay – glanger_vtxmail_ch)

Stapels rapporten en Rijnliteratuur

In het boek vraagt Martin Hendriksma zich af wat de betekenis van de rijn vroeger was en hoe belangrijk de Rijn vandaag de dag nog is. Hendriksma over zijn speurtocht:

“Ik las me door stapels rapporten en Rijnliteratuur voor een antwoord. Spitte archieven door. Maar wie zocht naar het verhaal van de Rijn, naar wat er nog restte van haar vroegere betekenis, moest mensen zien te vinden. Rijn-mensen, die hun leven hadden gewijd – en soms gegeven – aan de rivier. Om het even of het nu componisten waren of scheepskapiteins; schilders of soldaten. Waterboodschappers (…), dat was wat de bonte stoet aan mannen (en een enkele vrouw) die ik samenstelde verbond. Alleen hun opgetekende avonturen konden de Rijn weer laten stromen – al mocht ook de afloop ervan, hun erfenis, niet ontbreken. Pas dan kreeg hun missie haar betekenis.” (18)

We lezen over Klaus Pechstein, die in september 1969 als eerste mens bijna de complete – zwaar vervuilde – Rijn afzwom. Althans bijna: van de Ruinalta (en niet het beginpunt Lai da Tuma) tot Hoek van Holland. De Duitse pers schreef cynisch – vanwege de chemische troep in de Rijn – dat vissers vermoeden dat Pechstein het enige levende wezen in de Rijn was op dat moment. Overigens lukte het de Zwitser Ernst Bromeis in 2014 – na een eerste mislukte poging twee jaar eerder – om de gehele Rijn af te zwemmen.

Dorp verplaatst vanwege Rijn

Interessant is het verhaal van het dorp Dettenheim, gelegen bij de Rijn op de Duits-Franse grens. Dit dorp lag door de onvoorspelbare nukken van de Rijn soms in Frankrijk, soms in Duitsland. De eerste bronvermelding van het dorpje gaat terug tot 788, in de tijd dat Karel de Grote het Frankische Rijk bestuurde.

In de Middeleeuwen en (vroeg)moderne tijd liep Dettenheim regelmatig onder water. Uiteindelijk besloten de dorpelingen in de achttiende eeuw om zelf het heft in handen te nemen:

“De Dettenheimers werden hun eeuwige watergevecht zat. Ze wilden hun dorp in z’n geheel verplaatsen, weg van de Rijn. In het jaar 1754 begon het eerste onderzoek naar een dorpsmigratie. (…) Pas in 1813, weer zoveel Rijnvloeden verder, kwam de dorpsvlucht rond. De bijna vijfhonderd Dettenheimers sloopten hun houten optrekken en vervoerden die op karren zo’n vijftien kilometer verderop.” (47,48)

Eén persoon, de oude waard van Gasthaus Löwen, weigerde te verhuizen en bleef bij de Rijn wonen.

De Ludendorffbrug bij Remagen

De Rijn - Biografie van een rivier — De Rijn – Biografie van een rivier

Hendriksma haalt tal van aardige anekdotes en geschiedenissen uit de Rijnregio naar voren. Zoals de Slag bij Remagen bij de Ludendorffbrug over de Rijn, op 7 maart 1945. Een slag die in 1957 in het boek The Bridge at Remagen (door Ken Hechter) beschreven werd en tijdens de Koude Oorlog – in 1968 – een verfilming kreeg onder dezelfde titel. Tijdens deze operatie veroverde een klein groepje Amerikanen de Ludendorffbrug op een overmacht aan Duitse verdedigers. Op de plek van de slag kwam later een museum te staan:

“De pijlers van de Ludendorffbrug hadden nog decennia midden in de Rijn gestaan, totdat ze waren gesloopt om de scheepvaart onbelemmerde doorgang te kunnen verlenen. Uit de verkoop van stukjes pijler vergaarde men het beginkapiaal voor een museum…” (150)

Boek: De Rijn. Biografie van een rivier – Martin Hendriksma