Hendrik Lorentz – Nederlandse natuurkundige

De Nederlandse natuurkundige Hendrik Lorentz ontving in 1902 samen met Pieter Zeeman de Nobelprijs. Dit vanwege een onderzoek naar de invloed van magnetisme op spectraallijnen. Lorentz behoort tot grootste wetenschappers uit de Nederlandse geschiedenis. Albert Einstein (1853-1928) was een groot bewonderaar van zijn werk. De Nederlander wordt wel eens diens ‘wetenschapsvader’ genoemd.

Hendrik Antoon Lorentz werd op 18 juli 1853 geboren in Arnhem, in een tuindersfamilie. Al snel bleek dat Lorentz vrij intelligent was. Rond zijn tiende vermaakte hij zich thuis met een zogenaamde logaritmetafel en na afronding van de lagere school kon hij hierdoor gelijk doorstromen naar de derde klas van de HBS. Vanaf 1870 studeerde Lorentz vervolgens wis-, natuur- en sterrenkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden. Daarnaast leerde hij verschillende talen, waaronder Engels, Frans en Duits.

Na zijn studie werkte Lorentz enige tijd als wiskundeleraar. In 1878 werd hij, Lorentz was toen pas 24 jaar oud, hoogleraar in de theoretische fysica in Leiden.

Elektronentheorie

Als wetenschapper werd Lorentz vooral bekend vanwege zijn zogenaamde ‘elektronentheorie’. Hij bouwde hierbij voort op de maxwelltheorie, de vier natuurkundige wetten van het elektromagnetisme, de theorie van elektrische en magnetische velden en elektromagnetische straling.

Volgens het Huygens instituut toonde Lorentz aan…

“…dat de elektromagnetische lichttheorie de eigenschappen van terugkaatsing en breking van het licht aan het oppervlak van brekende stoffen beter kan verklaren dan de andere theorieën uit zijn tijd.”

Nobelprijs

In 1902 ontving Lorentz, samen met Pieter Zeeman, de Nobelprijs voor de natuurkunde voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op atomen. De Nobelmedaille van Lorentz ging later verloren. Hij werd gestolen uit een kluis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Vermoedelijk was het de dief om het goud te doen en werd de medaille na de roof omgesmolten.

Invloed

Lorentz werkte op vrijwel alle gebieden van de theoretische natuurkunde en leverde fundamentele bijdragen tot de theoretische mechanica, thermodynamica, hydrodynamica, kinetische theorieën, theorie van de vaste lichamen, licht, warmte en algemene golfvoortplanting. Teylers Museum over de beroemde wetenschapper:

“Lorentz bracht de klassieke natuurkunde tot het punt waarop de noodzaak van fundamentele herzieningen voor Einstein en andere volgelingen evident werd.”

De wetenschapper stelde dat de lichtsnelheid de hoogst mogelijke snelheid is. Daarmee legde hij in zeker zin de basis voor de relativiteitstheorie die Albert Einstein in 1915 presenteerde. Van Einstein is bekend dat hij Lorentz beschouwde als een grote inspiratiebron. In 1911 bracht de beroemde wetenschapper een bezoek aan het laboratorium van de Nederlander. Over de relatief beperkte roem van Lorentz zei Einstein in 1953:

“De natuurkundigen van de jongere generatie zijn zich meestal niet meer ten volle bewust van de beslissende rol, die H.A. Lorentz speelde bij de vorming van de fundamentele ideeën van de theoretische natuurkunde. Dit wonderlijke feit berust hierop, dat de grondslag van Lorentz’ ideeën hun zozeer vlees en bloed geworden is, dat zij nauwelijks nog in staat zijn zich voor te stellen hoe vermetel deze ideeën waren en hoever ze het natuurkundig fundament vereenvoudigden. […] Voor mij betekende hij meer dan alle anderen die ik op mijn levensweg ontmoette.”

Zuiderzee en Afsluitdijk

Na zijn emeritaat werd Lorentz door toenmalig minister van Waterstaat, ingenieur Cornelis Lely, gevraagd onderzoek te doen naar de effecten van de afsluiting van de Zuiderzee door de Afsluitdijk. De wetenschapper werd hierop hoofd van de Staatscommissie Zuiderzee (ook bekend als de Commissie Lorentz) en deed in die hoedanigheid van 1918 tot 1926 onderzoek naar de waterhoogtes die na de afsluiting zouden ontstaan. Mede op basis hiervan werden de hoogtes van de dijken bepaald. Na de daadwerkelijke aanleg van de Afsluitdijk, bleken de berekeningen van Lorentz te kloppen.

Geliefd

Hendrik Lorentz overleed op 4 februari 1928 aan een belroosinfectie. Hij werd 74 jaar. Dat de Nederlander niet alleen zeer geliefd was bij andere wetenschappers, maar ook bij de ‘gewone man en vrouw’ bleek na zijn overlijden. Toen de wetenschappers per koets naar zijn laatste rustplaats op de begraafplaats aan de Kleverlaan in Haarlem werd gebracht, stonden de mensen rijen dik langs de route. En klokslag twaalf uur werden bij wijze van eerbetoon de telegraaf- en telefoondiensten in Nederland drie minuten stilgelegd.

In Nederland zijn verschillende instellingen, prijzen en straten naar Hendrik Lorentz vernoemd. Ook de sluizen bij Kornwerderzand (het werkeiland dat voor de bouw van de Afsluitdijk werd aangelegd) dragen zijn naam. Verder zijn verschillende natuurkundige fenomenen naar de natuurkundige vernoemd, zoals de lorentzkracht en de lorentztransformatie.

Bronnen ▼