Het economische zwaartepunt van de Lage Landen lag in de Romeinse tijd in het zuiden van die Lage Landen, bij de villa’s op de lössgronden. In Nederland telde eigenlijk alleen Zuid-Limburg een beetje mee. Noordelijker waren er de arme Kempen, nog wat noordelijker waren de forten van het rivierenlandschap (de limes dus), nog noordelijker waren de gebieden waar de Limburgse boeren hun vee naartoe lieten verweiden en helemaal in het noorden waren de terpen en wierden.
Omdat het zuiden het zwaartepunt vormde, is het Thermenmuseum in Heerlen eigenlijk hét centrum van Romeins Nederland, zeker nu ook het Limburgs archeologisch provinciaal depot hier wordt gevestigd en er een belangrijk restauratieatelier is. Als u eens een fijn weekendje weg wil, combineer Heerlen dan met Tongeren. Aken en Maastricht zijn ook wel aardig, trouwens.
Het Thermenmuseum heeft een geweldige collectie, prachtig ontsloten ook, en je ziet er een van de grootste ruïnes uit de Benelux: een Romeins badhuis. Beter hebben we het in Nederland niet.
Spannend
Tegelijk heeft het museum een wat onhandige positie. Je trekt het publiek het beste door het lokale verleden te tonen, maar als je Romeins verleden wil tonen, zul je moeten kijken naar het Middellandse Zee-gebied. Daar zijn de teksten geschreven, daar sloegen de keizers de munten die cruciaal zijn voor het ijken van de antieke chronologie en vooral: daar zijn de vondsten gedaan die ons helpen de vondsten hier te begrijpen. Een scherf met een meisje met een zwaan is een scherf met een meisje met een zwaan, tenzij je de Griekse mythe van Leda kent. Een regionaal museum, gewijd aan de Romeinse tijd, is dus een contradictio in terminis: het richt zijn voorlichting op het lokale maar is epistemologisch afhankelijk van de Mediterrane wereld.
Dat maakt zo’n museum spannend. Heerlen heeft een lokale ruïne, maar kan die alleen interpreteren door vergelijkingen met ruïnes die niet lokaal zijn. Er zijn inscripties, maar in een taal die we vooral begrijpen door teksten uit Italië. Er is aardewerk van een lokaal atelier, maar we kennen de functies van de diverse soorten keramiek door vergelijking met aardewerk uit Spanje of Griekenland. Ik heb nog niet zo lang geleden een groep rondgeleid en de noodzaak de vondsten uit Limburg uit te leggen aan de hand van wat niet uit Limburg kwam, was geweldig leuk.
Schade
Ik kom er dus graag en het is leuk te zien hoeveel muziek er tegenwoordig in zit. De aanleiding voor de vernieuwing – er is elke keer dat ik er ben wel weer wat verbeterd – is echter wat minder prettig: de ruïne heeft nogal wat schade geleden. Als het buiten vriest of als er een hittegolf is, verandert de temperatuur in de ruïne-hal mee. Helaas reageren natuurstenen daar anders op dan cement en mortel en beton, zodat zo’n antieke muur gaat werken. De ruïne heeft dan ook behoorlijk geleden en inmiddels zijn er fondsen om de ruïne terug te brengen in de staat waarin de archeologen haar ooit hebben opgegraven.
Vervolgens zijn er ook wat reconstructies gedaan. Niet heel groot, maar wel goed doordacht en met de oorspronkelijke steen – de steengroeve is namelijk bekend. Ik zag gisteren, toen ik stomtoevallig in Heerlen aanspoelde, het resultaat van de restauratiewerkzaamheden en dat was in een woord adembenemend. Ik dacht echt dat ik een ander museum had betreden. Voor een deel kwam dat doordat er meer dingen waren herbouwd dan ik had verwacht, voor een deel omdat de bodem was bedekt met een grauw soort stenen, waardoor de eigenlijke ruïne beter herkenbaar was dan ooit.
Wat me, eenmaal binnen, echter het meeste trof, was het licht. Vroeger lag de ruïne in het daglicht, gisteren waren de gordijnen neer. Misschien is dat om klimatologische redenen, om de temperatuurverschillen te dempen, maar misschien was het ook wel om een andere reden. In elk geval lagen de oude muren in een zacht, crèmekleurig kunstlicht. Beeldschoon.
Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk
