Iemand op zijn falie geven

Als je iemand op zijn falie geeft, geef je hem of haar een pak slaag, een standje, of geef je hem van katoen. Letterlijk betekent het dat je iemand klappen geeft op zijn hoofd en bovenlichaam. Je kunt ook op je falie krijgen, dan ben je het lijdend voorwerp. De uitdrukking heeft, zo zullen we zien, een religieuze connotatie.

Tot in de negentiende eeuw hadden vrouwen die in Nederland ter kerke gingen, een zwarte doek om hun hoofd. Deze doek werd falie genoemd. Gaf je dus iemand op zijn (of beter gezegd: haar) falie, dan sloeg je iemand op het hoofd en/of het bovenlijf.

De falie bestond al sinds de middeleeuwen en was toen vooral een soort regenmantel, huik of omwinddoek. Later, in de negentiende eeuw, ging het meer zoiets als hoofddoek of sluier betekenen, zo meldt de Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren (DBNL) bij monde van F.A. Stoett.

De etymologische herkomst van de term ‘falie’ is niet helemaal zeker, maar er zijn vermoedens dat het woord gelieerd is aan het oud-Franse faille, de naam van een vierkante doek – een soortement van theedoek – die om het hoofd werd gewikkeld.

Nicolaas Beets – op zijn falie

In het beroemde boek Camera Obscura (1839) van dichter-predikant Nicolaas Beets (1814-1903), komt een passage voor waarin gerefereerd wordt aan ‘iemand op zijn falie geven’:

Gij moest haar naar de kerk hebben zien gaan, met de breede zwarte falie, eerst hangende over de schouders…
en dan, bij ’t ingaan van de deur, over ’t hoofd.”

Koos Speenhoff – falie en koekepan

Een van de eerste cabaretiers uit de Nederlandse geschiedenis, J.H. Speenhoff (1869-1945), alias Koos Speenhoff, schreef eens de volgende liedtekst, met een verwijzing naar ‘op zijn falie krijgen’:

Als ze net zoo trouw was
Als haar lieve man,
Krijgt ze op haar falie
Met de koekepan.”

Lees ook: Korte metten maken
Of lees: De vijfde colonne
Meer: Taaltrivia op Historiek
Overzicht van boeken over de (Nederlandse) taalgeschiedenis

Bronnen ▼