Lavrenti Beria – De “Heinrich Himmler” van de Sovjet-Unie

De Georgische politicus Lavrenti Beria (1899-1953) is de geschiedenisboeken ingegaan als het beruchte hoofd van de Russische geheime dienst NKVD, in de tijd van de Koude Oorlog. Hij werd door Jozef Stalin ‘onze Heinrich Himmler’ genoemd. Wie was Beria? En waarom had hij de reputatie een Russische Himmler te zijn?

Tijdens de Conferentie van Jalta (1945) noemde Jozef Stalin tegenover Franklin D. Roosevelt zijn volgeling Lavrenti Beria ‘onze Heinrich Himmler’. Beria’s biografe Amy Knight vertelt in haar biografie Beria, Stalin’s First Lieutenant (1994), dezelfde Beria met Hermann Göring. Duidelijk mag zijn dat Beria een gewelddadige persoon was, die verantwoordelijk wordt gehouden voor duizenden moordpartijen.

Beria: communistisch politicus en voorzitter van de Tsjeka

Lavrenti Pavlovitsj Beria werd geboren op 29 maart 1899. Hij kreeg een streng religieuze opvoeding in de Georgisch-orthodoxe traditie. Van 1915-1919 volgde hij een technische opleiding.

In het jaar van de Russische Revolutie, 1917, trad Beria toe tot bolsjewistische tak van de Russische Sociaal Democratische Arbeiderspartij, een partij die een jaar later onder de kortere naam Russische Communistische Partij verder ging. In 1921 sloot Beria zich aan bij de Tsjeka in Georgië, de geheime politie van de communisten. De Tsjeka stond als afkorting voor ‘Buitengewone commissie ter bestrijding van contrarevolutie, speculatie en sabotage’ en was de voorloper van de latere geheime dienst NKVD. Van 1923 tot 1931 was Beria voorzitter van de Tsjeka.

Als aanhanger van het stalinisme trad Lavrenti Beria in 1934 toe tot het Centraal Comité van de communistische partij en kwam daarmee in de hoogste politieke kringen van de Sovjet-Unie terecht.

Carrière bij de NKVD

De geheime dienst NKVD zette onder leiding van Nikolaj Jezjov, in opdracht van Stalin, de Grote Terreur van 1937-1938 op poten. Het geweld kostte aan miljoenen Russen het leven. Zoals veel anderen, werd Jezjov in Stalins ogen te machtig en dus weggezuiverd. In augustus 1938 kwam Beria als diens gedeputeerde bij de NKVD terecht. Vervolgens werden alle aanhangers van Jezjov uit de partij gezuiverd en Jezjov zelf vernederd door degradaties. Uiteindelijk werd hij geëxecuteerd. Beria nam zijn plek in als nieuwe leider van de geheime dienst.

Biografe Amy Knight, in Beria, Stalin’s First Lieutenant, beschrijft Lavrentie Beria als een enorm ambitieuze, nietsontziende, sadistische en arrogante bestuurder. Beria was ontzettend dik en pafferig. Ondanks zijn lelijke voorkomen, de vele intriges die hij opzette en zijn cynisme, was Beria echter wel een intelligent persoon die goed kon besturen en de ideologie niet de boventoon liet voeren boven de politieke en maatschappelijke praktijk.

Tijdens Lavrenti Beria’s leiding van de KNVD, van 1938 tot zijn dood in 1953, kreeg de NKVD veel politieke macht. Ook werden de Communistische strafkampen, de Goelag, enorm uitgebreid en zette Beria tal van schijnprocessen op om ‘verdachte’ partijgenoten uit de weg te ruim, veelal in opdracht van Stalin. In deze periode vonden talloze moordpartijen, deportaties en andere ellende plaats.

Weinig bekend is dat Beria van 1939 tot 1951, samen met de wetenschapper Grigory Mairanovsky, een geheim giflaboratorium leidde in het hartje van Moskou. Daar werden allerlei giffen – zoals mosterdgas, ricine, digitoxine en aconitine – getest op politieke gevangenen…

Beria tijdens de Tweede Wereldoorlog

Toen in juni 1941 met Operatie Barbarossa voor de Sovjet-Unie de Tweede Wereldoorlog uitbrak – door de Russen de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’ genoemd -, kreeg Lavrenti Beria het nog drukker dan hij het al had. Hij kreeg van de paranoïde Stalin ruime bevoegdheden om toe te zien op vermeende desertie in het Rode Leger en ‘onbetrouwbare’ generaals te executeren. Al in 1939, tijdens de Fins-Russische Winteroorlog, had Beria het volgende motto bedacht, dat tot duizenden executies zou leiden binnen het leger:

“De Sovjetsoldaat trekt zich nooit terug!”

De NKVD bemoeide zich direct met het Russische Rode Leger. Soldaten die zich terugtrokken werden door de NKVD doodgeschoten. Van Jozef Stalin mocht Beria zich bemoeien met de hoogste militaire autoriteiten in het Russische Leger. In de jaren 1942-1945 zette Beria verder deportaties op van allerlei bevolkingsgroepen in Polen en de Baltische staten, maar ook liet hij Tsjetsjenen en Tartaren wegvoeren. Er vielen tienduizenden slachtoffers.

In 1945 kreeg Beria een benoeming als een van de tien maarschalken van de Sovjet-Unie. In 1946 trad hij toe tot het Russische Politbureau. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg Lavrentie Beria de leiding over het Russische atoomprogramma.

Uiteindelijk werd Lavrenti Beria zelf slachtoffer van de toenemende paranoia van zijn baas Jozef Stalin. Beria haalde opgelucht adem toen Stalin op 5 maart 1953 stierf en, volgens een aantal tijdgenoten, greep hij wel heel erg traag en weinig competent in toen Stalin op zijn sterfbed lag.

Proces en executie

Zoals velen van zijn partijgenoten ontsnapte ook Lavrenti Beria niet aan de paranoia van het communisme. Op 26 juni 1953 werd Beria tijdens een congres plotseling retorisch van verraad beschuldigd, omdat hij – het was de Koude Oorlog – concessies aan het Westen zou willen doen en tijdens de Tweede Wereldoorlog op meerdere momenten onbetrouwbaar zou zijn geweest. Nikita Chroesjtjov diende een motie van wantrouwen tegen Beria in. Deze motie werd aangenomen, waarna Beria gearresteerd werd.

Op 23 december 1953 veroordeelde een tribunaal Lavrenti Beria in een schijnproces schuldig en kreeg hij de doodstraf. Beria kromp onder tranen ineen en smeekte zijn aanklagers om genade. Tevergeefs, want dezelfde dag kwam hij – samen met zes naaste medewerkers – aan zijn einde.

Bronnen ▼