De zestiende-eeuwse leesmachine van Agostino Ramelli

De studerende lezer herkent het vast: een werkkamer vol opengeslagen boeken. Vijf boeken tegelijk lezen is echter nog geen sinecure… De zestiende-eeuwse uitvinder Agostino Ramelli (ca. 1531-1610) bedacht er iets inventiefs op. Hij ontwikkelde een boekenrad (ook wel boekenmolen) waarmee men meerdere grote boeken tegelijk kan raadplegen, zonder de boeken te hoeven verplaatsen.

Of de leesmachine daadwerkelijk door Ramelli is bedacht is niet helemaal zeker, maar hij was in ieder geval wel de eerste die er over publiceerde. De Italiaan deed dat in 1588, in zijn beroemde werk Le diverse et artificiose machine del Capitano Agostino Ramelli. In dit boekwerk zijn in totaal 195 ingenieuze (machine)ontwerpen te vinden, waaronder transportmiddelen, bruggen, veerponten, belegeringsmachines, pompen, fonteinen, molens, sluizen en weefstoelen. Als aandrijving voor veel van deze constructies werd gebruik gemaakt van waterkracht. Of alle constructies die in het boek te vinden zijn ook ooit echt zijn geproduceerd, wordt betwijfeld.

Hand- of voetbediening

Ramelli was een militair ingenieur in het leger van Karel V en stond later in dienst van Koning Henri III van Frankrijk. Zijn afbeelding van de leesmachine is het bekendst. Met behulp van deze machine kon men een groot aantal boeken tegelijk bestuderen zonder steeds op te moeten staan om een nieuw boek te pakken. Dit dankzij een groot rad waarop verschillende boeken konden worden gelegd. Het rad werd met de hand of voet bediend.

Zelf maakte Ramelli nooit een exemplaar van zijn boekenrad. Maar op basis van zijn beschrijvingen verschenen er na publicatie van zijn werk her en der wel leesmachines.

Zeldzaam (en duur)

Hoeveel exemplaren van de leesmachine er in totaal zijn gemaakt is niet bekend, maar wie vroeger een boekenmolen wilde aanschaffen moest in ieder geval diep in de buidel tasten. Bekend is bijvoorbeeld dat de beroemde dichter P.C. Hooft begin zeventiende eeuw vanwege de hoge kosten besloot toch maar geen boekenmolen te kopen. Hij moest maar liefst vijftig gulden neerleggen. Dat stond toen gelijk aan ongeveer drie maandsalarissen.

Vandaag de dag zijn er nog slechts enkele exemplaren van de leesmachine over. Onder meer de Universiteitsbibliotheek Gent en Bibliotheca Thysiana in Leiden beschikken over een boekenmolen.

De historische leeshulp is ook wel eens de “Kindle van de zestiende eeuw” genoemd.

Bronnen ▼