Lessen van een politieke insider

Herman Tjeenk Willink is ongetwijfeld een politieke insider. Deze in 1942 geboren telg uit een roemrijk geslacht (vooral van uitgevers) werd in 1970 na een rechtenstudie en een korte periode als wetenschappelijk medewerker ambtenaar in Den Haag. Als zodanig was hij onder meer raadsadviseur van premier Joop den Uyl. Ook fungeerde hij als regeringscommissaris voor de Reorganisatie van de Rijksdienst. In 1987 werd hij namens de PvdA in de Eerste Kamer gekozen. Van dat instituut was hij van 1991 tot 1997 voorzitter. Daarna leidde hij als vicevoorzitter (de voorzitter is het staatshoofd, vooral een erebaan) de Raad van State. ‘Onderkoning’ bleef hij tot 2012.

Daarnaast begeleidde Tjeenk Willink de onderhandelingen voor diverse kabinetten als informateur. Hij hielp Paars I (mede) in het zadel en zorgde voor een succesvolle lijmpoging van Paars II, dat was gevallen na de Nacht van Wiegel. Hij gold als een vertrouweling van toenmalig koningin Beatrix. Ook bij de vorming van Rutte I en III speelde hij een rol.

Tegenwoordig is Tjeenk Willink minister van Staat. Hij heeft ook diverse publicaties op zijn naam staan.

Een technocratisch apparaat

Het tij tegen. De democratische rechtsorde als fundament is zijn laatste boek. Het is een bundeling van (voornamelijk) lezingen die hij heeft gehouden. Hij besteedt daarin aandacht aan het groeiende wantrouwen in de Nederlandse politiek. Volgens hem legde het landsbestuur na de ontzuiling die vanaf de jaren zestig plaatsvond het accent te sterk op het ambtelijk apparaat. Zelf trad het steeds meer terug. Het kloppend maken van het huishoudboekje kreeg naar de mening van de auteur een te grote nadruk. Consequentie: de ene bezuinigingsronde volgde op de andere. Burgers hadden daardoor steeds meer het gevoel dat ze door de overheid in de steek werden gelaten. De staat werd gezien als een vooral technocratisch apparaat, met schandalen als de toeslagenaffaire als resultaat, aldus Tjeenk Willink.

Althans: als ik hem goed begrijp. Want hij is dol op duur klinkende, maar nogal abstracte woorden als ‘institutionalisering’ en ‘ketenbenadering’ en gewichtige, maar vage formuleringen. Ik waag dan ook te betwijfelen of Het tij tegen een groot lezerspubliek zal weten te vinden.

Als remedie tegen de door hem gesignaleerde problemen beveelt Tjeenk Willink een open politiek debat en regeerakkoorden op hoofdlijnen aan. Ook is hij voorstander van het terugzendrecht van de Eerste Kamer. Dat zou de efficiëntie vergroten. Tjeenk Willink toont zich verder pleitbezorger van een rol van het staatshoofd in het formatieproces, want die staat boven de politieke partijen.

Boek: Het tij tegen. De democratische rechtsorde als fundament