Luchtoorlog in Friesland

Deze zomer woonde ik in Harlingen en omdat het Friese platteland zo mooi is, heb ik er ’s avonds eindeloze fietstochten gemaakt. Op een gegeven moment belandde ik zo in IJlst, waar vlakbij het station een monumentje was voor twee Canadese vliegeniers die daar waren neergestort.

Op een bordje stond zeer kort stond samengevat wat er was gebeurd. Het sprak me erg aan omdat ik niet houd van de van alles roepende strijdbare opschriften op oorlogsmonumenten, terwijl ik ontroerd ben als men het beperkt houdt tot het eigenlijke drama, dat al erg genoeg is. Het monumentje was in een samenwerking met een lokaal comité geplaatst door de Stichting Missing Airmen Memorial Foundation (SMAMF) en ik had daarover in Leeuwarden een gesprek met bestuurslid Douwe Drijver. Hij vertelde me dat de stichting probeert “de overledenen een naam en een gezicht terug te geven”.

Tijdens de oorlog zijn in Friesland en omliggende wateren zo’n 500 vliegtuigen neergestort, waarbij vliegeniers zijn omgekomen die lang niet altijd konden worden geïdentificeerd. De SMAMF probeert nu met locatie- en archiefonderzoek te achterhalen wie zijn omgekomen, probeert foto’s van de overledenen te verwerven en dan een gedenkteken te laten oprichten. Zoals in IJlst.

Opeinde, Akkerwoude en Noordeleeg

Of in Opeinde, waar op 11 december 1943 een Duitse Messerschmitt Bf-109 neerstortte. Drijver vertelde hoe de naam van de piloot viel te achterhalen en hoe in Duitsland familielieden konden worden gevonden. Voor alle zekerheid zou nog een DNA-test moeten worden gedaan om te controleren of de identificatie werkelijk juist was. Vervolgens kan dan op de Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn het graf van een tot dan toe onbekende soldaat worden voorzien van een naam: Konstantin Benzien.

Of in het Noorderleeg tussen Hallum en de Waddenzee, waar op 16 juli 1943 een vliegtuig met zoveel geweld is neergestort dat het diep in de grond is geboord en het stoffelijk overschot van de inzittende niet meer viel te bergen. Men heeft het maar gelaten zoals het was: een veldgraf. De overledene, eenentwintig jaar oud, heette Georg Wilhelm en de SMAMF kon achterhalen dat hij “met de helm was getrouwd”, dat wil zeggen dat de bruidegom niet bij de ceremonie aanwezig was omdat hij was gesneuveld. Een postume huwelijkssluiting.

Of in Akkerwoude onder Dokkum, waar op 1 mei 1943 een Stirling-bommenwerper werd neergeschoten. De zes overledenen werden ter plekke begraven en er is herdenkingspaneel geplaatst. In 2005 vond een metaaldetectoramateur op de plek van de crash een ring, die Drijver en de zijnen een paar maanden geleden kregen aangeboden en die hun nogal wat hoofdbrekens kostte. Ze konden echter vaststellen van welke vliegenier het sieraad was geweest en zullen het voorwerp overdragen aan zijn zus, die nog in leven is. Tot het zover is, is de ring in het Fries Verzetsmuseum.

Morele plicht

Dat museum is een van de partijen waarmee de SMAMF samenwerkt bij wat, welbeschouwd, een enorme klus is. Maar het moet gewoon gedaan worden – het is een morele plicht de gevallenen te blijven herdenken. Los daarvan zijn de families altijd blij als ze iets ontdekken over een verwant die niet terugkeerde uit de oorlog.

Voor Drijver was de aanleiding om zich hiermee bezig te houden het lezen van het boek Luchtoorlog boven Zuidwest-Friesland van Jan van de Veer, een van de eersten die zich bezighield met dit onderwerp. Sinds het verschijnen van dat boek zijn de archieven van de Britse luchtmacht open gegaan, wat een schat aan extra informatie heeft opgeleverd en de SMAMF helpt om vast te stellen welke vluchten er zijn geweest. Desondanks gaat het werk langzamer dan Drijver zou willen – maar toch, wie door Friesland fietst wordt in plaatsen als IJlst, Kleiterp, Het Noorderleeg of Akkerwoude herinnerd aan de mannen die in de luchtoorlog zijn gesneuveld.