Max Weber – Grondlegger van de moderne sociologie

De Duitse socioloog en klassiek econoom Max Weber (1864-1920) staat bekend als een van de grondleggers van de sociologie, samen met Karl Marx en Emile Durkheim. Weber geldt als een van de belangrijkste denkers uit de sociale wetenschappen. Zijn beroemdste, maar ook meest omstreden boek verscheen in 1905: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus. In dit werk legde hij een relatie tussen de protestantse arbeidsethos en de opkomst van het kapitalisme.

Jeugd en opleiding (1864-1893)

Max Weber werd geboren op 21 april 1864 in Erfurt. Zijn vader, Max Weber sr. (1837-1897), was jurist en vertegenwoordiger van de Nationalliberale Partei (NLP) in de Duitse Rijksdag. Zijn moeder heette Helene Weber-Fallenstein (1844-1919). Aardig is het feit dat Webers broer Alfred net als Max klassiek econoom en socioloog was, en op de universiteit het vak sociologie doceerde.

In zijn jonge jaren was Max Weber een zorgenkind. Op zijn tweede kreeg hij eenzijdige meningitis (hersenvliesontsteking). Max kampte jarenlang met de gevolgen hiervan. Marianne Weber, biograaf van Max Weber, schreef hierover in het boek Max Weber. A Biography (1975) het volgende:

“During his illness, little Max’s head grew conspicuously, while his limbs [ledematen] remained girlishly small. (…) Max suffered all kinds of nervous anxietites as an aftereffect of the disease.” (32,33)

Na de middelbare school, de Kaiserin-Augusta-Gymnasium in Charlottenburg, studeerde Weber van 1882 tot 1886 – onderbroken door een jaar vrijwillige militaire dienst in Straatsburg – rechten, klassieke economie, filosofie en geschiedenis in Heidelberg, Göttingen en Berlijn.

Max Webers carrièreverloop en privéleven (1893-1902)

In 1893 kreeg Max Weber een aanstelling als buitengewoon professor Handelsrecht aan de Universiteit van Berlijn. In datzelfde jaar trad hij in het huwelijk met zijn nicht Marianne Snitger (1870-1954). Vanaf 1894 bekleedde Weber een leerstoel Klassieke economie aan de Albert-Ludwigs Universiteit in Freiburg en vanaf 1896 vervolgde hij zijn universitaire carrière aan de Universiteit van Heidelberg.

Na een ruzie met zijn vader, die overleed zonder dat het goedgemaakt werd tussen hem en Max, belandde Max Weber in een diepe depressie, die met pieken en dalen duurde van 1897 tot 1902.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte Weber een jaar lang als officier in Heidelberg. Hij was sterk nationalistisch en voerde een pleidooi voor het voortzetten van de oorlog ondanks de Duitse verliezen. Tijdens de oorlog – in september 1917 – vertrok Weber voor een korte tijd naar de Universiteit Wenen om daar te doceren. Maar omdat hij zichzelf overbelastte, besloot hij het jaar erop naar Heidelberg terug te keren. Ten slotte doceerde Weber nog aan de Universiteit München, van 1919 tot zijn dood – ten gevolge van een longontsteking – op 14 juni 1920 te München.

Onttovering, protestantisme en kapitalisme, comparatieve methode

Net als andere denkers uit zijn tijd, dacht Max Weber grondig na over het kapitalisme en religie. Met denkers als Karl Marx en de Nederlandse cultuurhistoricus Johan Huizinga was hij het eens dat de industrialisatie en het opkomende kapitalisme leidden tot een andere samenleving met andere sociale verhoudingen, waarbij de massa belangrijker werd dan het individu, en er ontmenselijking optrad. In dit kader sprak Marx van vervreemding (Entfremdung of Entäußerung), Huizinga over het ontstaan van de ‘massamens’ en Max Weber over de onttoverde wereld (entzauberte Welt), waarin industrialisatie en rationalisatie religies en geloof zouden wegdrukken.

Over het ontstaan van het kapitalisme dacht Max Weber anders dan Marx. Weber keerde de oorzaak-gevolgtheorie van Marx om en ging niet uit van een conflict tussen klassen die zou leiden tot een revolutie. Weber richtte zich meer op de sociale verhoudingen en stelde dat het kapitalisme geen gevolg was van spanningen tussen de bezittende en bezittingsloze klassen, maar van religie. Weber stelde dat mensen via religie betekenis geven aan hun handelen, waardoor dat handelen dimensie krijgt. In zijn beroemde boek Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1905) poneerde hij de stelling dat het protestantisme mensen er in ethische zin toe aanzette om hard te werken en weinig geld uit te geven. Dit protestantse arbeidsethos leidde volgens Weber tot een accumulatie van kapitaal.

Max Webers redenatie kreeg bijval, maar ook scherpe kritiek. Een belangrijk kritiekpunt tegen zijn theorie is dat Weber uitgaat van ideaaltypen van het protestantisme en het kapitalisme. Via ideaaltypen toets je de werkelijkheid met overdreven generalisaties, van waaruit je historische ontwikkelingen terug redeneert. Dit is wetenschappelijk-methodisch gezien behoorlijk discutabel.

Weber heeft ook een belangrijke bijdrage aan de wetenschappelijke methodiek geleverd. Zo schreef hij diverse essays waarin hij westerse en oosterse samenleving met elkaar vergeleek en zo aantoonde dat de comparatieve methode zinvol is.

Belangrijke werken van Weber, waarvan meerdere als verzameld werk postuum verschenen, zijn – naast zijn eerder genoemde hoofdwerk – onder meer: Die Römische Agrargeschichte in ihrer Bedeutung für das Staats- und Privatrecht (1891), Gesammelte Aufsatze zur Religionssoziologie (1920-1921) en zijn Wirtschaftsgeschichte (1924).

Max Weber and the Protestant Ethic

Bronnen ▼