Toen Duitse troepen op 15 mei 1940 Amsterdam binnen marcheerden, becommentarieerde de opa van documentairemaakster Marieke van der Winden dat in zijn dagboek met de woorden: “machtig!! machtig!!”. Dat hij sympathiseerde en zelfs collaboreerde met de Duitse bezetter bleef lange tijd verborgen voor zijn kleindochter.
Ze herinnert zich hem als een liefhebbende grootvader en denkt nog steeds met plezier terug aan de vakanties die ze na de oorlog met hem en haar oma doorbracht in Duitsland, taartjes etend voor de caravan. Haar relatie met haar moeder was minder hartelijk. Lieke, zoals haar moeder genoemd wilde worden, was een vrouw met twee gezichten. Aan de ene kant vrolijk en geliefd, maar aan de andere kant breekbaar en labiel. Waaronder ze precies gebukt ging, werd dochter Marieke pas duidelijk op de dag van haar begrafenis.
In Den Haag worstelde ze zich in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) door vele naoorlogse strafdossiers. Tussen de veertig en vijftig leden van de familie, inclusief haar grootouders, werden beschuldigd van collaboratie met de vijand. Ze vormden als het ware een NSB-clan in hun woonplaats Amsterdam.
Stabiele factor
Van der Winden toont in de documentaire haar persoonlijke worsteling met dit verleden. Hoewel ze behoort tot de tweede generatie van onschuldige nakomelingen, voelt ze zich emotioneel belast door het gedrag van haar grootouders en andere familieleden. Het schokkendste gegeven is het door de pleegbroer van haar moeder vertelde verhaal dat haar grootvader verschillende Joden heeft verraden. Om orde te scheppen in de brij aan soms tegengestelde informatie in de strafdossiers roept de documentairemaakster de hulp in van historicus Marie-Cécile van Hintum. Zij heeft ervaring met onderzoek in het CABR dat in totaal circa 300.000 dossiers omvat. Terwijl Marieke emotioneel veel te verwerken krijgt en het haar soms even te veel wordt, is Marie-Cécile een stabiele factor tijdens het onderzoek. Onverstoorbaar weet ze feiten en beschuldigingen in historisch perspectief te plaatsen en doet ze ook een opmerkelijke ontdekking over de vermeende rol van de grootvader als Jodenverrader.
Van der Winden volgt de sporen van haar grootvader die haar naar Duitsland leiden. In de oorlog ging hij hier vrijwillig heen om te werken in een fabriek die onderdelen produceerde voor de V2-raket. In die tijd zag hij wel de concentratiekampgevangenen die onder erbarmelijke omstandigheden dwangarbeid moesten verrichtten, maar hij droeg geen verantwoordelijkheid voor ze. Wanneer Van der Winden het stadje in Duitsland bezoekt waar haar grootvader werkte, doen de vakwerkhuizen en het beekje dat door het centrum stroomt haar vooral terugdenken aan de vakanties met haar opa en oma. Ze vindt het moeilijk de twee geschiedenissen met elkaar te verbinden en wil het fijne gevoel dat de herinnering oproept niet verpesten.
Gestigmatiseerd
In een betekenisvol fragment in de documentaire zien we hoe Van der Winden het verwaarloosde graf van haar moeder schoonmaakt. Je kunt deze handeling zien als een symbool voor de zuivering van de herinnering aan haar moeder. Ze zette zich in haar jeugd weliswaar tegen haar af door al jong het ouderlijk huis te verlaten en in kraakpanden te gaan wonen, maar toen wist ze niet welk verleden haar moeder voor haar verborgen hield. Moeder Lieke werd na de oorlog nagewezen en gestigmatiseerd als NSB-kind, terwijl ze geen enkele schuld had aan het gedrag van haar ouders.
Het Verzwijgen is als “een monumentje” opgedragen aan deze door het NSB-verleden van haar ouders belaste en beschadigde vrouw. Mede dankzij de openhartigheid van Van der Winden en van de andere geïnterviewden, is een heel menselijk portret gecreëerd dat de kijker confronteert met hoe een onverwerkt familieverleden latere generaties negatief beïnvloedt. Daarmee kan de documentaire ook een steun zijn voor mensen die worstelen met vergelijkbare emoties als die van de documentairemaakster.
