Museum op zoek naar Friese ‘bevrijdingsrokken’

Het Fries Verzetsmuseum in Leeuwarden start een zoektocht naar Friese bevrijdingsrokken. In aanloop naar Bevrijdingsdag reizen journalist Lieke van den Krommenacker en fotograaf Marleen Annema door Friesland om de oorspronkelijke draagsters of hun (klein)kinderen met rok te fotograferen en de bevrijdingsverhalen op te tekenen.

Veel vrouwen vierden de bevrijding met een zelfgemaakte ‘bevrijdingsrok’, gemaakt van in de oorlog bewaarde lapjes stof en versierd met geborduurde herinneringen. Onderaan deze rokken werd een stoffen zoom bevestigd met daarop effen punten waarin de datum van de bevrijding moest worden geborduurd: 5 mei 1945. Op de band moesten later alle data van de nationale vieringen waarbij de rok gedragen was eveneens worden aangebracht.

De ‘Nationale Feestrok’ was een uitvinding van de Amsterdamse verzetsvrouw en feministe Mies Boissevain-Van Lennep en werd een symbool voor de naoorlogse eenheidsgedachte. De aan elkaar gestikte lapjes op de rok moesten de wederopbouw en vernieuwing van naoorlogs Nederland uitbeelden. Daarnaast wilde Boissevain, die zelf het liefst sprak van de levensrok, dat de rok de onderlinge band tussen vrouwen zou versterken. Ook hoopte ze dat de kledingstukken konden helpen bij het verwerken van het oorlogsleed. Clare Hunter schreef hierover in haar boek Levensdraden:

“Mies’ bedoeling met deze rokken was zowel therapeutisch als symbolisch, een manier om pijn uit het verleden te helen en de inspanningen uit het heden en vreugde in de toekomst vast te leggen. Ze stelde voor dat ze gemaakt zouden worden in gezelschap van andere vrouwen, zodat hun verhalen konden worden gedeeld, er solidariteit zou worden gevoeld en het vertrouwen zou worden gesterkt. Het maken van de rokken zou net zo’n politieke en patriottische daad zijn als het dragen ervan.”

Boissevan had zelf veel meegemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Twee van haar zonen en een neef werden gefusilleerd en haar man overleed kort voor het einde van de oorlog in een Duits concentratiekamp. Zelf was tijdens de oorlog actief bij een verzetsgroep (CS-6), die in 1943 werd opgerold. In de gevangenis ontving ze na twee weken van het thuisfront een waszak met daarin onder meer een lappendasje die door een vriendin was gemaakt. Hier bewaarde ze later positieve herinneringen aan:

“Allemaal kleine lapjes: bont, fleurig, kleurig, fris. Lapjes die ik kende uit kinderjurkjes en japonnen, zorgvuldig gerangschikt en tot een geheel geworden onder de handen van iemand die van mij houdt. Voor mij gemaakt. Ik heb een prop in mijn keel. Opeens is er kleur gekomen in ons celbestaan.”

In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog werden de bevrijdingsrokken nog veelvuldig gedragen. In 1948 waren er bijvoorbeeld veel lapjesrokken te zien in de grote tentoonstelling De Nederlandse Vrouw 1898-1948, die ter gelegenheid van het vijftigjarige regeringsjubileum van koningin Wilhelmina in Den Haag was georganiseerd. Toen werd ook ‘Het Lied van de Nationale Feestrok’ ten gehore gebracht.

Hierna verdwenen de rokken stilaan uit het straatbeeld en waren er geen grote manifestaties meer waarin de bevrijdingsrokken een rol speelden. Dat betekende echter niet dat de rokken allemaal weggegooid werden. Veel vrouwen bewaarden de rokken in dozen en kisten op zolder.

Friese exemplaren

In het kader van Bevrijdingsdag 2022 gaat het Fries Verzetsmuseum op zoek naar de nog overgebleven bevrijdingsrokken in Friesland. Van de rokken en de verhalen achter de rokken wordt een presentatie gemaakt in de hal van het Fries Museum. Deze is vanaf mei gratis toegankelijk voor publiek. Wie een bevrijdingsrok heeft bewaard of iemand kent die er nog een in bezit heeft kan contact opnemen met het museum.

Korte video over de Nationale Feestrok:

Bronnen ▼