Communicatie
In een rijk dat voortdurend groeide en geconfronteerd werd met permanente oorlog op extern fronten, was communicatie van het grootste belang. De keizer hield zich dagelijks op de hoogte met binnenkomende berichten, die hij op volgorde van urgentie behandelde.
Napoleon besteedde bijzondere aandacht aan de organisatie van post- en koeriersdiensten, en ook aan de beveiliging van de circulerende informatie. Hij drong er bij zijn correspondenten op aan om een code te gebruiken en hun brieven op die manier te versleutelen – een verplichting die niet altijd werd nageleefd. De vijandelijke militaire leiders probeerden uit alle macht om met hun troepen berichten te onderscheppen. De Britten slaagden er zelfs in om, door voortdurende onderscheppingen, de code te ontcijferen die de Fransen gebruikten. Dat leverde hun een aanzienlijk voordeel op.
De schriftelijke correspondentie maakte het overgrote deel uit van de communicatie. Daarom was het van groot belang dat koeriers betrouwbaar waren. Zij moesten voldoen aan strikte verplichtingen. De poststations voor postkoetsen waren strategische plekken, essentieel voor bevoorrading, voedsel en verse paarden. De keizerlijke wetgeving leverde en reguleerde de faciliteiten. De optische telegraaf vormde natuurlijk een vooruitgang, maar kon ’s nachts niet gebruikt worden. Ook waren de via dit medium verzonden berichten noodzakelijkerwijs zeer bondig, zonder details.
De optische telegraaf
Dit nieuwe communicatiesysteem werd in 1791 ontworpen door de natuurkundige Claude Chappe. Het stelde de hoofdstad in staat om tijdens de revolutionaire oorlogen relatief snel te communiceren met de fronten in het noorden en het oosten.
De op een hoogte geplaatste telegraaf bestond uit een mast waaraan twee katrollen waren bevestigd en gaf een gecodeerd bericht door naar de volgende telegraaf. De hellingsgraad van de katrollen vormde een gecodeerde reeks, die vervolgens moest worden gedecodeerd. Zo’n uitvinding moest wel verder ontwikkeld worden. Tijdens de periode van het Consulaat en het Keizerrijk werden optische telegraaflijnen gebouwd om Parijs te verbinden met de periferie: in 1805 werd zo’n lijn in gebruik genomen tussen Parijs en Turijn. Die werd doorgetrokken naar Mainz (in het kader van een campagne uit 1805), en vervolgens naar Amsterdam, Milaan, Mantua en Venetië. Alleen het zuidwesten en de Provence vielen niet onder het netwerk.
Het kostte ongeveer vier uur om een bericht van Straatsburg naar Parijs te versturen, als dat tenminste overdag gebeurde en het weer goed was. Dit zorgde soms voor teleurstellingen: het duurde liefst acht dagen voordat het nieuws over de Slag bij Austerlitz in Parijs bekend werd. Dat verliep via beide kanalen, midden in de winter (2-10 december 1805). Toch was het nog altijd de snelste manier om belangrijke boodschappen over te brengen. Want een ruiter deed twee tot drie dagen over dezelfde afstand, en een koets meer dan vier dagen.
Omdat de bezorging van berichten als een topprioriteit werd beschouwd in een oorlog die op zoveel fronten werd uitgevochten, had het onderscheppen van vijandelijke communicatie ook hoge prioriteit. Binnen de landsgrenzen werden particuliere postuitwisselingen nauwlettend in de gaten gehouden door de politie en het Keizerlijke Postkabinet. Plekken waar uitwisselingen plaatsvonden tussen netwerken van tegenstanders en agenten van vijandige mogendheden waren regelmatig het doelwit van overvallen. De Straat van Messina behoorde daardoor tot de routes die het meest in de gaten gehouden werden, net als de Adriatische Zee en de havens van Holland en Hamburg. Veel conflicten werden nu eenmaal bepaald door het beheersen van de communicatie. De Franse postdiensten waren aanvankelijk superieur op dit vlak, maar verloren gaandeweg hun voorsprong en stortten soms zelfs volledig in, zoals in Spanje of Rusland.
Postdiensten en afstanden
De postdienst was efficiënt in het beheer van de bezorgtijd. Maar niet altijd even accuraat in het bezorgen van een bericht bij de juiste persoon.
De territoriale uitbreiding van het Keizerrijk verhoogde noodzakelijkerwijs de tijd die nodig was voor communicatie. Nadat Joseph Bonaparte (oudere broer van Napoleon Bonaparte, red.) in 1806 koning van Napels was geworden, moest hij er serieus over nadenken hoe de overdracht van informatie tussen Parijs en zijn koninkrijk zou plaatsvinden. Daarvoor diende hij een regelmatige koeriersdienst op te zetten. Deze werd bij keizerlijk decreet ingesteld op 7 april 1806 en was operationeel vanaf 1 mei.
Particuliere personen hadden het recht om de postdienst te gebruiken voor hun zaken, op voorwaarde dat zij driemaal hogere tarieven betaalden dan die normaliter gerekend werden voor de reguliere post.
