Originele overgavedocument Rotterdam 14 mei 1940 gevonden

Voorafgaand aan het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940 stelden de Duitsers de Nederlandse stadscommandant kolonel Pieter Scharroo twee keer een ultimatum. Onderzoeksjournalist Gerard Groeneveld vond op een Duitse veilingssite het verloren gewaande tweede ultimatum terug. Het unieke document (zie hieronder), waarvan lang aangenomen werd dat het verloren was gegaan, is te zien in Groenevelds boek Rotterdam Frontstad dat vandaag verschijnt.

Duitsers rukken op 14 mei op door de stad om 09.50 Nederlandse tijd.

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 vallen Adolf Hitlers paratroepen onder bevel van generaal Kurt Student vanuit de lucht Rotterdam binnen. Doel van de Duitsers: de Maasbruggen veiligstellen. Vanuit Brabant rukt het Duitse leger op om regeringscentrum Den Haag in te nemen. De Rotterdamse Willemsbrug en Willemsspoorbrug zijn daarbij essentieel.

Eerste ultimatum

Door onverwacht taai verzet van matig bewapende en getrainde dienstplichtige eenheden van de Koninklijke Landmacht en beroepssoldaten van het Korps Mariniers, lukt het de Duitse para’s niet om de noordoever van de Nieuwe Maas stevig in handen te krijgen. De Maasbruggen blijven onbruikbaar door constant geweervuur van de Nederlandse troepen. Er ontstaat een patstelling.

Op 13 mei arriveren de 9e Panzerdivision en een deel van de Leibstandarte SS ‘Adolf Hitler’ aan de zuidrand van Rotterdam. Ze moeten door naar Den Haag. Er moet nu snel een doorbraak worden geforceerd. Eerder op 13 mei heeft overste Dietrich von Cholditz twee Rotterdammers over de Willemsbrug naar het Nederlandse hoofdkwartier in Blijdorp gestuurd. Maar Scharroo weigert met burgers te onderhandelen over militaire zaken en laat beide mannen terugsturen.

Duitse stelling op de hoek Hilledijk en Putselaan. Een Rotterdamse kijkt vanachter een raam voorzichtig toe. (Vantilt)

Op 14 mei sturen de Duitsers om 09.00 uur alsnog een eigen delegatie van drie man over de Willemsbrug met een officieel ultimatum. Om 10.30 uur ontvangt kolonel Scharroo de in het Nederlands opgestelde dreigbrief. Het stelt dat als Rotterdam niet binnen twee uur zijn weerstand tegen de Duitsers opgeeft, de stad zal worden vernietigd:

“De weerstand, die in het open stad Rotterdam tegen de offensieve der Duitsche troepen getoont wordt, noodzakt mij indien Uwe weerstand niet onmiddelik gestakt wordt, die doelmatige maatregelen te nemen. Dit kan het volledige vernieling van het stad ten gevolge hebben.” (sic)

Maar het ultimatum is alleen ondertekend met ‘De kommandant van de Duitsche troepen’. Scharroo heeft daardoor geen idee met wie of wat hij eigenlijk onderhandelt. Hij stuurt daarom een afwijzend antwoord vanwege het ontbreken van een naam, handtekening en rang. Dat antwoord wordt door zijn assistent kapitein Jan Backer rond 12.00 uur op het Noordereiland bij Von Choltitz gebracht.

Voorzijde van het papier waarop kolonel Scharroo zijn antwoord geeft op het eerste ultimatum van Generalleutnant Schmidt. Meteen eronder begint Schmidt in het typisch Duitse Sütterlinschrift aan zijn eisen voor het tweede ultimatum.

Achterzijde van het beladen document en het vervolg van Schmidts capitulatie-eisen. Kapitein Backer krijgt dit om 13.15 uur Nederlandse tijd mee. De Nederlanders hebben nog drie uur om zich over te geven. De inkt is nauwelijks droog of de bommenregen daalt al neer op de stad. Na de ramp noteert kolonel P.W. Scharroo ontdaan ‘Angenommen, Oberst, Kommandant der Truppen’ – en zet zijn handtekening. (Vantilt)

Tweede ultimatum

Om 12.40 arriveren daar naast generaal Student, ook de generaals Rudolf Schmidt (commandant 39e Armeekorps) en Alfred von Hubicki (commandant 9e Panzerdivision). Generaal Schmidt schrijft als hoogste in rang een tweede ultimatum dat nu wel wordt ondertekend. Vervolgens last hij het bombardement voorlopig af, geeft drie uur respijt en stuurt Backer om 13.20 uur terug naar Scharroo met zijn antwoord. Tijdens de terugtocht van Backer naar Blijdorp breekt, ondanks Schmidts uitstel, het vernietigende bombardement toch los.

Als het bombardement is afgelopen en Rotterdam in brand staat, begeeft kolonel Scharroo zich om 16.00 uur naar het Noordereiland om alsnog de stad over te geven. Hij overhandigd het ultimatum voorzien van het woord ‘Angenommen’ en zijn handtekening.

Dit handgeschreven tweede ultimatum met Scharroo’s capitulatie is voor het laatst door Nederlandse ogen gezien tijdens de afhandeling van de overgave op het hoofdkwartier in Blijdorp. Burgemeester P.J Oud verklaarde na de oorlog voor de parlementaire enquêtecommissie dat het verdween in de chaos rond een door SS’ers veroorzaakt schietincident.

Oorlogsdagboek

Auteur Gerard Groeneveld was eigenlijk op zoek naar foto’s gemaakt door Duitse soldaten van de strijd in Nederland. Op een Duitse veilingsite werd het ‘Kriegstagebuch’ van Schmidts 39e Armeekorps aangeboden. Op een foto was een klein stukje van een document te zien met daarop de handtekening van Scharroo. Groeneveld besefte dat hij hiermee mogelijk iets bijzonders op het spoor was, nam de gok en wist het oorlogsdagboek te bemachtigen.

Rotterdam Frontstad - Gerard Groeneveld — Rotterdam Frontstad – Gerard Groeneveld

Volgens Groeneveld is het handgeschreven velletje papier niet alleen bijzonder voor Rotterdam, maar voor Nederland als geheel. Het bevat het antwoord van Scharroo op het eerste ultimatum, het door Schmidt opgetekende tweede ultimatum en de capitulatie van de stad met de handtekening van Scharroo. Daarmee werd het besluit om de strijd in Nederland als geheel te staken in gang gezet.

Het document van de landelijke capitulatie op 15 mei door generaal Winkelman in Rijsoord is tot op heden spoorloos. Daarmee is dit unieke stuk het enige tastbare bewijs van de Nederlandse overgave. Groeneveld laat desgevraagd aan Historiek weten het bijzondere document niet te willen houden en open te staan voor voorstellen van relevante musea.

In Rotterdam Frontstad staan 300 onbekende foto’s en documenten die een belangrijke aanvulling zijn op de huidige beelden van Rotterdam in de meidagen van 1940. Het boek verschijnt vandaag bij Uitgeverij Vantilt en is verkrijgbaar bij Historiek.