Regenten – Herkomst en betekenis

Het begrip regent is afkomstig uit de politieke geschiedenis. Dit woord duidt op een bestuurder in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795). Maar ook de constitutionele monarchie die wij sinds de negentiende eeuw hebben, kent regenten. Deze regenten/regentessen traden namens de koning(in) op. Waar komt de term regent vandaan? Een korte geschiedenis van ‘de regent’.

Regenten: bestuurders ten tijde van de Republiek

Regent was de term die in de tijd van de Nederlandse Republiek, van de zestiende tot de achttiende eeuw, gebruikt werd voor een politiek bestuurder. Vaak betrof het personen die afkomstig waren uit rijke koopmansfamilies. Regenten vormden de bestuurselite van de Nederlanden en hadden politiek veel invloed. Standaard behoorden regenten tot de gereformeerde kerk. Alleen voor deze geloofsgroep waren in de tijd van de Republiek bestuursfuncties weggelegd.

Etymologie & herkomst van het begrip regent

De term regent komt in de Nederlandse taal voor sinds ongeveer 1440, aldus Etymologiebank. Het begrip is ontleend aan het Latijn ‘regere’ (besturen, regeren, leiden). Regent betekent dan ook zoveel als bestuurder, prelaat, politicus, leider of gezagsdrager.

Andersoortig gebruik van het begrip regent

Het woord regent wordt ook wel gebruikt als het buiten nat is. Verder is dit begrip bij de liefhebbers van motors bekend als een historisch merk motorfiets, afkomstig uit Groot-Brittannië. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Zo is er in de Verenigde Staten, in Noord-Dakota, een kleine plaats die Regent heet en die slechts tweehonderd inwoners telt.

In constitutionele zin duidt ‘regent’ op een plaatsvervanger van de koning of koningin, sinds de Nederlanden in het begin van de negentiende eeuw een koninkrijk werden onder koning Willem I. In de Nederlandse politieke geschiedenis is er driemaal sprake geweest van een regent(es) die namens de koning de honneurs waarnam. Op de website Koninklijkhuis.nl lezen we over de keren dat er sprake was van een regentschap:

Koningin-regentes Emma was (…) in 1890 [regentes] toen haar echtgenoot Koning Willem III ernstig ziek was en na zijn overlijden was zij dat 8 jaar lang voor haar dochter Koningin Wilhelmina. In 1947 en 1948 legde Wilhelmina wegens vermoeidheid tijdelijk het koninklijk gezag neer, haar dochter Prinses Juliana trad toen op als regentes. De Raad van State heeft het koninklijk gezag alleen waargenomen toen Koning Willem III in 1889 en 1890 wegens ziekte buiten staat verklaard was te regeren.

Ten slotte: omstreeks het jaar 2000 werd ‘regent’ een scheldwoord, die met name door rechts politici als Pim Fortuyn gebruikt werd om de oude bestuurlijke elite, de PvdA en VVD, te duiden. In het Groot Scheldwoordenboek van Marc de Coster lezen we hierover:

Zo vond de LPF de voorgenomen benoeming door het nieuwe kabinet van oud-PvdA-leider Ad Melkert bij de Wereldbank ‘regentesk’. Elsevier, 03/08/2002

In zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars (2002, pag. 11) schreef Fortuyn over ‘regenten’ het volgende:

Lodewijk de Waal, de voorzitter van de FNV, is tenslotte net zo’n regent als Korthals Altes (…). Nederland kent van oudsher een regentencultuur, een cultuur die zich zet in de begindagen van de Republiek in de zeventiende eeuw en die sedertdien het land heeft geteisterd, maar ook grote voordelen heeft gebracht. Het is een cultuur van elite-overleg, van plooien en gladstrijken en bovenal van gedogen. Door deze cultuur kunnen wij, de burgers, in een grote mate van vrijheid onze gang gaan.

Bronnen ▼