In aanloop naar een grote tentoonstelling over schilder Johannes Vermeer heeft het Rijksmuseum recent onderzoek laten doen naar het beroemde schilderij Het melkmeisje. Tijdens dit onderzoek is een rek met kannen achter het melkmeisje ontdekt. Ook is voor het eerst een duidelijke onderschets met zwarte verf zichtbaar gemaakt.
De onderzoekers maakten onder meer gebruik van geavanceerde Macro-XRF en RIS-scantechnieken die recent ook zijn gebruikt tijdens een groot onderzoeks- en restauratieproces van De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn. Dankzij de nieuwe technieken is een duidelijke onderschets zichtbaar geworden op Het melkmeisje Deze vondst werpt nieuw licht op de werkwijze van Johannes Vermeer. Traditioneel werd altijd aangenomen dat de schilder met zijn kleine oeuvre langzaam en uiterst zorgvuldig te werk ging. Dit beeld moet nu worden herzien.
Onder de linkerarm van het melkmeisje is een snel geplaatste dikke streep in zwarte verf waar te nemen. Deze schets toont volgens de onderzoekers aan dat Vermeer zijn voorstelling juist eerst vlug in licht en donker opzette, voordat hij de details verder uitwerkte. Gregor Weber, hoofd Beeldende Kunst Rijksmuseum:
“Vermeers schildertechniek heeft altijd iets raadselachtigs gehad. Hoe heeft hij dit wonder van licht en kleur volbracht? Met de ontdekking van een eerste schets in zwarte verf krijgen we van zijn werkwijze nu een veel beter beeld.”
Door de resultaten van de nieuwste onderzoekstechnieken te vergelijken is nu duidelijk dat Vermeer in zwarte verf ook een rek met enkele kannen schetste op de wand achter het hoofd van de jonge vrouw. Hij werkte dat vervolgens niet verder uit. Wat Rijksmuseum-directeur Taco Dibbits betreft deed hij daar goed aan:
“Het geeft een verrassend beeld van zijn artistieke beslissingen. Zo zorgt het overschilderen van het rek met kannen en de vuurmand (zie hieronder, red.) tot meer rust en verstilling in de kamer van het Melkmeisje. Niets leidt meer af van haar geconcentreerde bezigheid.”
Een rek met kannen, ook wel kannenbord genoemd, was een plank met knoppen waaraan in zeventiende-eeuwse keukens meerdere aardewerkkannen aan hun oor werden opgehangen. Uit de boedelinventaris van Vermeer is bekend dat een dergelijke plank zich in een bijkeuken bevond. Een miniatuurversie van een soortgelijk kannenbord is ook te zien in het beroemde poppenhuis van Petronella Oortman (ca. 1690) in het Rijksmuseum.
Vuurmand
Uit de boedelinventaris van Vermeer blijkt dat ook in zijn kinderrijke huishouden een vuurmand aanwezig was. Vermeer verving de vuurmand later door een stoof, Delftsblauwe tegels en de vloer.
