Rek met kannen ontdekt achter Melkmeisje van Vermeer

2 minuten leestijd
SWIR scan van 'Het melkmeisje' met op de achtergrond delen van het later overgeschilderde kannenre
SWIR scan van 'Het melkmeisje' met op de achtergrond delen van het later overgeschilderde kannenbord (Rijksmuseum Amsterdam)

In aanloop naar een grote tentoonstelling over schilder Johannes Vermeer heeft het Rijksmuseum recent onderzoek laten doen naar het beroemde schilderij Het melkmeisje. Tijdens dit onderzoek is een rek met kannen achter het melkmeisje ontdekt. Ook is voor het eerst een duidelijke onderschets met zwarte verf zichtbaar gemaakt.

De onderzoekers maakten onder meer gebruik van geavanceerde Macro-XRF en RIS-scantechnieken die recent ook zijn gebruikt tijdens een groot onderzoeks- en restauratieproces van De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn. Dankzij de nieuwe technieken is een duidelijke onderschets zichtbaar geworden op Het melkmeisje Deze vondst werpt nieuw licht op de werkwijze van Johannes Vermeer. Traditioneel werd altijd aangenomen dat de schilder met zijn kleine oeuvre langzaam en uiterst zorgvuldig te werk ging. Dit beeld moet nu worden herzien.

Melkmeisje Vermeer onderzoek
‘Het melkmeisje’ van Vermeer tijdens het onderzoek (Rijksmuseum Amsterdam)

Onder de linkerarm van het melkmeisje is een snel geplaatste dikke streep in zwarte verf waar te nemen. Deze schets toont volgens de onderzoekers aan dat Vermeer zijn voorstelling juist eerst vlug in licht en donker opzette, voordat hij de details verder uitwerkte. Gregor Weber, hoofd Beeldende Kunst Rijksmuseum:

“Vermeers schildertechniek heeft altijd iets raadselachtigs gehad. Hoe heeft hij dit wonder van licht en kleur volbracht? Met de ontdekking van een eerste schets in zwarte verf krijgen we van zijn werkwijze nu een veel beter beeld.”

Het melkmeisje, Johannes Vermeer, ca. 1660
Het melkmeisje, Johannes Vermeer, ca. 1660 (Rijksmuseum Amsterdam)

Door de resultaten van de nieuwste onderzoekstechnieken te vergelijken is nu duidelijk dat Vermeer in zwarte verf ook een rek met enkele kannen schetste op de wand achter het hoofd van de jonge vrouw. Hij werkte dat vervolgens niet verder uit. Wat Rijksmuseum-directeur Taco Dibbits betreft deed hij daar goed aan:

“Het geeft een verrassend beeld van zijn artistieke beslissingen. Zo zorgt het overschilderen van het rek met kannen en de vuurmand (zie hieronder, red.) tot meer rust en verstilling in de kamer van het Melkmeisje. Niets leidt meer af van haar geconcentreerde bezigheid.”

Een rek met kannen, ook wel kannenbord genoemd, was een plank met knoppen waaraan in zeventiende-eeuwse keukens meerdere aardewerkkannen aan hun oor werden opgehangen. Uit de boedelinventaris van Vermeer is bekend dat een dergelijke plank zich in een bijkeuken bevond. Een miniatuurversie van een soortgelijk kannenbord is ook te zien in het beroemde poppenhuis van Petronella Oortman (ca. 1690) in het Rijksmuseum.

Vuurmand

Detail van de infraroodscan gemaakt met SWIR-techniek waarop de vuurmand van 'Het melkmeisje' zichtbaar is.
Detail van de infraroodscan gemaakt met SWIR-techniek waarop de vuurmand van ‘Het melkmeisje’ zichtbaar is. (Rijksmuseum Amsterdam)
Dankzij het onderzoek beschikken de onderzoekers nu ook over aanzienlijk scherper beeldmateriaal van het schilderij. Hierdoor kon een overgeschilderde mand rechtsonder in het schilderij, die al eerder was ontdekt, nu geïdentificeerd worden als een zogeheten vuurmand. Dit type mand, gemaakt van wilgenteen, vormde in de zeventiende eeuw een vast onderdeel van de inboedel van jonge gezinnen. In een vuurmand werd een vuurtest of kom met gloeiende kolen geplaatst om pasgeboren baby’s warm te houden en luiers te drogen.

Uit de boedelinventaris van Vermeer blijkt dat ook in zijn kinderrijke huishouden een vuurmand aanwezig was. Vermeer verving de vuurmand later door een stoof, Delftsblauwe tegels en de vloer.

De tentoonstelling Vermeer is van 10 februari tot en met 4 juni 2023 in het Rijksmuseum te zien.

Boek: Johannes Vermeer. Het complete geschilderde werk

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 53.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×