Sirenen – Verleidelijke mythologische wezens

Een sirene: je moet er wel naar luisteren. Er is nood aan de man, een politiewagen rijdt snel naar een rampplek of er wordt gewaarschuwd voor groot onheil. De sirene zoals wij die vandaag de dag kennen, dankt zijn naam aan mythologische figuren: de Sirenen.

In de Griekse mythologie zijn Sirenen beeldschone zeegeesten, halfgodinnen of nimfen met het hoofd van een knappe vrouw en het lichaam van een vogel. Met hun zang waren ze in staat toehoorders te verleiden. Het geluid dat ze produceerden was letterlijk onweerstaanbaar. De wezens werden om die reden door zeelieden gevreesd. Met hun zang zouden ze schippers namelijk betoveren waardoor ze voorgoed naar hen bleven luisteren of met hun schepen te pletter sloegen.

Volgens Ovidius zijn de Sirenen de dochters van de riviergod Acheloüs en vriendinnen van Proserpina, de godin van het dodenrijk en de lente. Deze godin zou de vrouwen op een dag vleugels en vogelpoten hebben gegeven nadat ze haar hielpen tijdens het plukken van lentebloemen. Na een tijdje tevergeefs zoeken raakten de nimfen gefrustreerd en spraken de wens uit om…

…gevleugeld boven water te kunnen zweven, zodat ook de zee zou weten van hun speurtocht; en de hemel was genadig, want zij zagen hun lichaam plotseling met blonde veren overdekt. Maar om hun zangtalent, die orenstrelende muziek van zo’n begenadigd klankvermogen, niet te hoeven missen behielden zij hun meisjeshoofd en menselijke spraak. Ovidius – Methamorphosen V 557-563

De zeegod Phorcys en het zeemonster Ceto worden ook wel eens genoemd als verwekkers van de Sirenen.

Odysseus

De wezens zijn met name bekend uit de mythe van Odysseus, zoals opgetekend door de Griekse dichter Homerus. Die schrijft onder meer het volgende over de verleidelijke wezens:

…degene die uit onwetendheid de Sirenes nadert en hun geluid hoort, zal nooit meer in zijn vaderland aankomen om door zijn tedere kinderen en zijn levensgezellin vreugdevol terug gezien te worden.

Als de held Odysseus na de Trojaanse oorlog huiswaarts keert, beleeft hij eerst nog allerlei avonturen. Op een dag krijgt hij ook het eiland van de Sirenen in zicht. Ondanks het gevaar is de held vastbesloten om te luisteren naar de zang van de wezens. Hij geeft zijn mannen opdracht hem vast te binden aan de mast van zijn schip. Op advies van de tovenares Circe vulde hij vervolgens de oren van zijn bemanningsleden met was, zodat ze niets konden horen. Kort daarvoor heeft hij hen op het hart gedrukt hem niet los te maken voordat ze het eiland van de Sirenen zijn gepasseerd. Op deze manier kon Odysseus naar de wezens luisteren zonder dat hij door hen verleid werd. En toen de held toch onder invloed kwam van de Sirenen en zijn mannen met gebaren smeekte hem los te bevrijden, gehoorzaamden zij niet. In plaats daarvan bonden ze hun baas nog wat steviger vast, zoals hij hen eerder bevolen had.

Argonauten

De Argonauten slaagden er ook in de Sirenen zonder problemen te passeren. Ze hadden hiervoor een simpele maar doeltreffende list bedacht. Ze namen de zanger Orpheus mee een die zong tijdens de reis zo hard dat hij het geluid van de Sirenen overstemde.

Volgens een ander verhaal hielden de Sirenen ooit een zangwedstrijd met de Muzen. Nadat ze die wedstrijd verloren, werden als straf hun veren uitgetrokken, waardoor ze in zee storten en verdronken.

Vanwege het onheil dat de Sirenen konden brengen werden ze door de oude Grieken ook wel geassocieerd met de dood en zittend naast menselijke skeletten afgebeeld. Bekende Sirenen zijn bijvoorbeeld Parthenope, Ligeia, en Leucosia. Dit alles gebeurde bij de stad Aptera, wat ‘zonder vleugels’ betekent.

Bronnen ▼