Een Spartaanse opvoeding (agoge)

Een Spartaanse opvoeding – in het Grieks agoge – kennen we als een harde, strenge opvoeding waarbij ouders er niet voor terugschrikken om hun kinderen hardhandig bij te sturen. Het gezegde ‘Spartaanse opvoeding’ komt uit de klassieke Oudheid.

Spartaanse opvoeding bij de Grieken

De strenge opvoedingsvisie die we nog kennen als de Spartaanse opvoeding, heeft zijn wortels in de stadstaat Sparta in de zesde en vijfde eeuw v.Chr. In Sparta woonden relatief veel slaven, wat tot opstanden kon leiden. Om rebellie te voorkomen, moesten de Spartanen zorgen voor een sterk leger om de orde te handhaven. Van jongs af aan moesten Spartanen, aldus het opvoedingsmodel, opgeleid worden tot keiharde militairen en gehoorzame staatsburgers.

Hoe zag de Spartaanse opvoeding er in hoofdlijnen uit?

De hardheid in Sparta begon al vanaf het moment dat er kinderen ter wereld kwamen. Deze kregen een fysieke keuring van specialisten. Als bleek dat de kinderen gehandicapt waren of bepaalde gebreken hadden, gooiden de Spartanen deze ‘inferieure kinderen’ naar verluidt in een ravijn. Zo hoefden ze geen energie te steken in de zwakkeren in de maatschappij.

De Spartaanse opvoeding van jongetjes in Sparta werd serieus als deze de leeftijd van zeven jaar bereikten. Op dat moment haalde men alle jongetjes in de stadstaat bij hun ouders weg en kregen ze een stringente militaire training in een staatsinternaat. Tegelijk volgden ze daar ook onderwijs, hoewel het leren en kennis ondergeschikt waren aan de harde praktijk van vechtkunst en discipline. Een beetje lezen, schrijven, wat rekenen en muziek, daar bleef het doorgaans bij, aldus de historicus Plutarchus.

Vanaf hun zevende werden de kinderen keihard getraind op onverbiddelijke gehoorzaamheid en op hun mentaal en fysiek uithoudingsvermogen. De leerlingen kregen onder meer discuswerpen, atletiek, worstelen, hardlopen, verspringen, speerwerpen en gymnastiek. Ze leerden zware ontberingen te doorstaan, zoal kou, honger, uitputting, dorst en hitte.

De praktijken waren wreed. Zo zouden kinderen zonder dat ze konden zwemmen in het water zijn gegooid. Kon je zwemmen en overleefde je dit, dan was je sterk. Wie verdronk, was blijkbaar zwak. Verder gebeurde het dat kinderen of jongeren vanuit het niets een pak rammel kregen, om te kijken of ze sterk waren of niet.

De Spartanen werden al vanaf hun twaalfde jaar harder getraind. Zo mochten ze bijvoorbeeld maar één kledingstuk aan en mochten ze geen sandalen dragen. Door blootsvoets te lopen werd de jeugd gehard, zo was de gedachte. Verder dronken ze ook zwarte bloedsoep van varkens, die verre van lekker was maar hen fysiek sterker zou maken.

Als de Spartanen rond de zestien jaar waren, gingen ze regelmatig op expeditie, de zogenoemde krypteia. De Spartanen kregen dan nauwelijks levensmiddelen mee, maar wel een dolk. Vervolgens zwierven ze door het land en moesten zien te overleven. Vaak gebeurde dit door boeren en toevallige passanten te bestelen. Dit mocht, maar men mocht niet betrapt worden. Op hun strooptochten en militaire expedities stond het de Spartanen ook vrij om de heloten – de oorspronkelijk pre-Dorische bevolking van de regio rond Sparta en in deze tijd veelal tot slaaf gemaakt – lukraak neer te steken met een dolk.

Militaire dienstplicht van 18 tot 30 jaar

Als een Spartaan achttien jaar was, begon zijn militaire dienstplicht en trad hij officieel toe tot het leger van de stadstaat. De Spartanen hadden dienstplicht tot hun dertigste. Maar ook daarna verwachtte men van de voormalig dienstplichtigen dat ze fysiek in conditie bleven.

Pas vanaf dit moment, zijn dertigste levensjaar, kon de Spartaan buiten een legerkamp overnachten en bij zijn vrouw en/of kinderen wonen.

Plutarchus’ verhaal van de vos

Hoever de loyaliteit en hardheid van de Spartaanse strijders ging, blijkt uit een verhaal van de Griekse historicus Plutarchus. Het verhaal ging over en jongetjes van zo’n dertien jaar die een vos gestolen had. Deze verborg hij tijdens een Ouderenberaad onder zijn tuniek. De vos begon te bewegen en beet de arme jongen voortdurend in zijn buik. De jongen gaf geen krimp om niet te verraden dat hij een vos had gejat. Ondertussen vrat de vos zich een weg naar binnen, totdat de jongen – zonder een kik gegeven te hebben – dood neerviel. Veel Spartaanser kan het niet, toch?

Boek: De Oude Grieken – Moses Finley

Bronnen ▼