Student vindt oudste aandeel ter wereld

Een geschiedenisstudent heeft in het Westfries Archief in Hoorn onlangs het oudst bekende VOC-aandeel ontdekt. De student, Ruben Schalk, deed zijn ontdekking tijdens scriptieonderzoek in het archief in Hoorn. Het Westfries Archief heeft dat donderdag bekendgemaakt.

Het aandeel is op 9 september 1606 uitgegeven door de VOC-kamer Enkhuizen. Precies 404 jaar later, op donderdag 9 september 2010, onthulde de Enkhuizer burgemeester Jan Baas de vondst. Hij deed dit samen met de directeur van het Westfries Archief, Dirk Dekema en de vinder Ruben Schalk.

Het gevonden aandeel staat op naam van Pieter Harmenszoon, een Enkhuizer. Na zijn overlijden is het aandeel in het stadsarchief van Enkhuizen terecht gekomen. Dit archief wordt bewaard in het Westfries Archief in Hoorn: het Regionaal Historisch Centrum voor de negen West-Friese gemeenten.

Schalk onderzocht verschillende documenten in dit archief voor zijn scriptie over bedrijfsfinanciering door Enkhuizers in de Gouden Eeuw. Hierbij stuitte hij op een exemplaar dat het oudste aandeel ter wereld heet. Vanaf vrijdag 10 september is het stuk voor iedereen te bewonderen in het Westfries Museum in Hoorn.

De in 1602 opgerichte Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was de eerste organisatie ter wereld die middels het uitgeven van aandelen vreemd kapitaal aantrok. Het gevonden aandeel is drie weken ouder dan het tot voor kort oudst bekende aandeel, dat dateert van 27 september 1606 en afkomstig is uit het Stadsarchief Amsterdam. Wat het gevonden document onder meer bijzonder maakt, is dat het aan de binnenkant gedetailleerde beschrijvingen heeft van de dividenduitkeringen. Deze lopen tot 1650 en aantekeningen op eerder gevonden aandelen veel minder lang door.

Het aandeel is uitvoerig onderzocht door de Universiteit van Utrecht. Volgens de onderzoekers toont het aandeel aan dat de VOC veel armer was dan tot nu toe werd aangenomen en dat de bedrijfsvoering niet soepel verliep. Het Westfries Archief:

“Naast de uitgifte van aandelen sloot de VOC leningen bij onder andere particulieren om de expedities te kunnen bekostigen. Omdat het in financieel opzicht niet goed ging met de VOC, keerde zij in het begin geen dividend uit. Pas toen de aandeelhouders in opstand kwamen kregen zij in 1610 voor het eerst dividend uitgekeerd, in geld en goederen. Aandeelhouders hadden daarentegen geen zeggenschap in de bedrijfsvoering. Dit komt niet overeen met het beeld dat er tot nu toe was van de VOC als eerste moderne ‘open’ onderneming. De binnenkant van het aandeel laat juist dat buitenspel zetten van de aandeelhouders heel goed zien.”

Aandeelhouders werden gecompenseerd door dividendbetalingen ter waarde van hun oorspronkelijke inleg en een jaarlijkse rentevergoeding van 6,25 procent. Geen goger percentage dan de toenmalige rente voor Hollandse obligaties.

“Dat dit bedrag zo laag was, is dankzij het scriptieonderzoek van Ruben Schalk goed te begrijpen. Vanwege de voortdurende geldproblemen van de VOC-kamer van Enkhuizen in de vroege jaren van de bedrijfsvoering moest geld worden geleend. Waarschijnlijk uit geldgebrek én om de crediteuren niet voor het hoofd te stoten met hoge dividenduitkeringen werd de vergoeding voor de aandeelhouders gelijkgesteld met de rente op Hollandse obligaties.”

De Enkhuizer Pieter Harmenszoon investeerde 150 gulden in de VOC. Zijn bewijs van deelname in de VOC werd bijgeschreven in het Grootboek van de kamer Enkhuizen. Als bewijs van betaling kreeg Harmensz het gevonden document. De handel in VOC-aandelen vormde de aanzet voor het ontstaan van de Amsterdamse Beurs, de oudste effectenbeurs ter wereld.

Vanaf 10 september staat het aandeel centraal in een tentoonstelling over de VOC in het Westfries Museum in Hoorn. Er is speciale aandacht voor de geschiedenis van de twee West-Friese Kamers van de VOC, Enkhuizen en Hoorn. Behalve ’s werelds oudste aandeel is er ook het grootboek van de VOC-kamer Enkhuizen te zien. Meer informatie op de donderdag gelanceerde website www.oudsteaandeel.nl

Overzicht van boeken over de VOC