‘Stuivertje wisselen’, de naam van een oud kinderspel

Als twee personen of teams geregeld van positie wisselen, bijvoorbeeld op een ranglijst, dan wordt ook wel gezegd dat de twee “stuivertje wisselen”. Ze wisselen van plaats en de een raakt steeds de (kop)positie kwijt aan de ander. Waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan?

De uitdrukking stuivertje wisselen is vandaag de dag vrij bekend en wordt nog veel gebruikt. Dat kan niet gezegd worden van het oude kinderspel “stuivertje wisselen”, waar de uitdrukking aan is ontleend. Tegenwoordig zien we kinderen dit spel buiten niet meer zo vaak spelen, maar ooit was het erg populair. Het spel is ook opgenomen in het boek Kinderspelen uit 1880 van ene Johanna. Hierin wordt het volgende geschreven over dit spel:

Stuivertje wisselen

Zie hier een spel dat, zoo het geen aanspraak op nieuwigheid kan maken, toch steeds zijn aantrekkelijkheid blijft behouden.
Om dit spel samen te stellen, moeten er vijf spelers aanwezig zijn; vier van de vijf vormen een vierkant en plaatsen zich ieder op een hoek er van; wanneer dit spel in een tuin gespeeld wordt, zooals het hier wordt afgebeeld, dan kiest men vier boomen, waartegen de vier makkers zich plaatsen.
De vijfde der spelers plaatst zich in het midden van den vierhoek en moet scherp toezien om te trachten op het oogenblik dat twee der vier andere spelers van plaats verwisselen, door snel te loopen een der ledig geworden plaatsen of hoeken in te nemen.
Kijk maar, hoe Albert zich spoed om te plaats in te nemen, welke zijn nicht Marie, vlugger dan hij, zich haast te verzetten.
Albert komt even te laat en wordt natuurlijk door zijn speelmakkers uitgelachen; maar hij troost zich met de hoop dit ook een der anderen te kunnen doen.

Doordat bij dit spel de spelers steeds van plek wisselden, kwam ‘stuivertje wisselen’ in de volksmond bekend te staan voor het ruilen van plek. De stuiver zelf verwijst naar het muntje van vijf cent uit het guldentijdperk.

Andere uitdrukkingen

Er zijn meer (oude) uitdrukkingen waarin de stuiver voorkomt. Enkele voorbeelden: een stuivertje kan raar rollen (het is onbekend hoe iets gaat verlopen), hij heeft een aardig stuivertje (hij is tamelijk vermogend) en iedere stuiver brengt zijn gierigheid mee (hoe rijker, hoe gieriger).

Bronnen ▼