Kunstexperts hebben een tot u toe anonieme tekening toegeschreven aan de beroemde Nederlandse kunstenaar Jheronimus Bosch. Dat meldt het Noordbrabants Museum in Den Bosch, waar de tekening begin volgend jaar op een grote Jheronimus Bosch-tentoonstelling te zien zal zijn.
Tot nu toe werd gedacht dat de tekening van de hand van een medewerker van de meester was. Kunsthistoricus en coördinator van het Bosch Research and Conservation Project (BRCP) spreekt van een “ongelooflijke vondst”.
De tekening van een zogenaamd hellelandschap, waarvan nu duidelijk is dat het gaat om een eigenhandig werk van Jheronimus Bosch, toont een bizar tafereel vol met fantastische monsters en gedrochten. Het Noordbrabants Museum:
“Vanwege de grootte van het blad en de rijkdom van de voorstelling vormt het een uiterst belangrijke aanvulling op diens corpus tekeningen.”
De tekening is vrij onbekend. Hij werd in 2003 geveild uit onbekende herkomst en bevindt zich sindsdien in een privéverzameling. De tekening was niet eerder in een museum te zien. Het museum over de waardevolle tekening:
“Het hellelandschap is druk en chaotisch, dreigend en angstaanjagend, zoals Bosch zich de hel voorstelde. Centraal in de compositie worden met een groot visnet talloze verloren zielen gevangen en via een schoepenrad in de muil van een duivels monster gevoerd. Menselijke figuren hangen als klepels in luidklokken, een draak spuwt zielen uit in een kookpot, naakte zondaars zitten op het scherpe lemmet van een mes en er loopt een gedrocht in de vorm van een ton op pootjes. Het is het visueel schouwspel dat we boschiaans zijn gaan noemen en ook tegenkomen in Bosch’ schilderijen met hellescènes, zoals de Tuin der Lusten en de Laatste Oordeeltriptieken.”
Dat de tekening ‘boschiaans’ is, was opvallend genoeg voor sommige kenners aanvankelijk reden om de tekening niet aan Jeroen Bosch toe te schrijven. De scène zou een pastiche zijn, gemaakt door een medewerker van een kunstenaar die in het atelier van Bosch zou hebben gewerkt. Na zorgvuldige bestudering van de tekening en na deze te hebben vergeleken met andere tekeningen en schilderijen van Bosch concludeert Matthijs Ilsink als tekeningenexpert samen met het verdere onderzoeksteam van het BRCP echter dat het hier niet gaat om het werk van een navolger of een leerling maar om de hand van de meester zelf.
Kunsthistorisch onderzoek
Documentaire
Op 20 november gaat op het IDFA een documentaire over het project in première. De documentaire, getiteld Jheronimus Bosch, geraakt door de duivel, verhaalt onder meer over de ontdekking en de toeschrijving van de tekening aan Jheronimus Bosch.
In de documentaire wordt ook getoond hoe de betrokken experts op basis van hun onderzoek tot nieuwe en soms verrassende inzichten komen ten aanzien van de schilderijen die bekend staan als werk van Jheronimus Bosch, zijn werkplaats of anonieme navolgers. Zo concluderen zij bijvoorbeeld dat de beroemde Kruisdraging in Gent niet door Jheronimus Bosch werd geschilderd, maar door een fenomenaal kunstenaar van wie we de naam helaas niet meer kennen.
