Tijdens het lezen van de historische roman Oorlogsparadijs van Nico Dros zei ik verschillende keren tegen mijn partner: “Ik wil weer een keer naar Texel”. Allemaal de schuld van Nico Dros. In zijn roman schrijft hij op een prachtige manier over Texel en zijn landschappen, luchten en bewoners. Dros heeft met Oorlogsparadijs een roman geschreven die lezers echt mee op reis kan nemen. En die reis eindigt bovendien met een prachtige slotzin.
Wie de geschiedenis van Texel in de Tweede Wereldoorlog een beetje kent is misschien verrast door de titel van het boek. Want een ´oorlogsparadijs´ was Texel in het voorjaar van 1945 absoluut niet. Terwijl de rest van Nederland al bevrijd was werd op het kleine Waddeneiland nog tot 20 mei gevochten.
Op Texel waren in de laatste maanden van de oorlog ongeveer achthonderd Georgiërs gelegerd, als hulptroepen van de Duitsers. Eerder waren ze aan het oostelijk front als soldaten van het Rode Leger gevangen genomen. Hierna waren ze door de Duitsers ingelijfd. Het was de bedoeling van de Duitsers deze Georgiërs begin april in te zetten tegen de geallieerden die steeds verder oprukten. Zover kwam het echter niet. In de nacht van 5 op 6 april kwamen de Georgiërs in opstand. Die opstand kostte honderden Duitsers, Georgiërs en Texelaars het leven. Aan het bloedvergieten werd pas op 20 mei een eind gemaakt door de Canadezen.
Oorlogsparadijs speelt zich af tegen het decor van die dramatische periode.
De hoofdpersoon, Luc Walraven, is arts. Na een onbezonnen verzetsdaad is hij in de problemen geraakt en onder een schuilnaam overgebracht naar het eiland waar hij zijn carrière als arts kan voortzetten. Voor Walraven, een behoorlijke binnenvetter, breekt een prachtige periode aan. Hij vindt kost en inwoning bij een warm gezin, hij kan zich op werkvlak volledig uitleven en bovendien ontmoet hij een vrouw die hem de vlinders bezorgd. Een oorlogsparadijs dus. Het is dan wel oorlog – er zijn natuurlijk Duitsers op het eiland en er is een NSB-burgemeester – maar toch gaat het leven op Texel vrij rustig door. Er is geen SS, geen Grüne Polizei, geen terreur. En de onderduikers van het vasteland die op het eiland verblijven worden met rust gelaten. Zo ook Luc.
Een oorlogsparadijs dus. Totdat de Georgiërs aan het eind van de oorlog in opstand kwamen. In de nacht van 5 op 6 april 1945 richtten de Georgiërs op het eiland een gigantisch bloedbad aan. In de vroege morgen van wat ze de Dag der Geboorte noemden, vermoordden ze ruim vierhonderd Duitsers. Een tegenreactie bleef uiteraard niet uit. Vanuit het vasteland stuurden de Duitsers verse troepen naar het eiland waar vervolgens een felle strijd losbarstte.
Op Texel wordt de zogenaamde Russenoorlog nog ieder jaar herdacht en dit jaar werd er nog een uitgebreide website gelanceerd met achtergrondverhalen, interviews met ooggetuigen en een documentaire. De eilanders zelf kijken met gemengde gevoelens terug op de periode. Waren de Georgiërs helden? Vielen ze niet alleen maar aan om hun besmeurde blazoen wat op te vijzelen? Feit is dat de Georgische soldaten, waarschijnlijk vanwege de opstand, als een van de weinige Russische krijgsgevangen na de oorlog door Stalin niet direct naar de Goelag werden gedeporteerd. Een briefschrijfster in de Texelse Courant verwoordde haar gevoelens eerder dit jaar als volgt:
Ieder jaar valt het me op hoeveel eer en glorie die Georgiërs wordt toegedicht. Zij hebben immers gestreden voor de goede zaak. Door hun opstand tegen de Duitsers dachten ze zich naderhand weer zonder kleerscheuren in hun vaderland te kunnen vertonen. Rehabilitatie dus. Door hun opstand hebben zij bij de nabestaanden onnoemelijk veel verdriet veroorzaakt.
Ook in Oorlogsparadijs komt de discussie aan de orde. Als Luc Walraven begin jaren zestig op het eiland terugkeert vanwege een brief die de hele oorlogsgeschiedenis weer oprakelt, raakt hij in gesprek met een aantal oude bekenden. Ook zij blijken ambivalente gevoelens te hebben, maar ze laten zich toch vooral lovend uit over de Georgiërs. Walraven hoort hen aan en bedenkt dan het volgende:
“In het groepje mannen […] rakelde men alweer nieuwe huzarenstukjes van Georgische strijders op. Luc dacht ineens te begrijpen waarom zoveel Texelaars een sterke verbondenheid met deze strijders voelden. De bevolking had door de opstand een hoge prijs moeten betalen, en de gedachte dat deze grote verliezen waren veroorzaakt door een groep die in de eerste plaats uit eigen belang vocht – eerherstel – moest voor hen ondraaglijk zijn. Door de opstand te beschouwen als een redelijke onderneming, er vooral op gericht van het Duitse juk te worden bevrijd, kregen alle geweld en offers zin.”
Zelf kan Luc de Georgiërs, om begrijpelijke redenen, niet vereren als helden.
Het is mooi dat Dros in het boek op een evenwichtige manier aandacht heeft voor de verschillende manieren waarop de geschiedenis ervaren wordt.
Al met al is Oorlogsparadijs een prachtig boek waarin op een toegankelijke manier het verhaal van de Russenoorlog wordt verteld. Voor toeristen die Texel bezoeken en iets willen weten over de oorlogsgeschiedenis van het eiland is het boek eigenlijk een must.
