Van Gogh vooral bekend door afgesneden oor

Vincent van Gogh is bij het Nederlandse publiek vooral bekend om zijn afgesneden oor. Dat meldt museum Het Dolhuys op basis van een onderzoek dat door TNS NIPO is uitgevoerd.

In verband met een tentoonstelling over de schilder liet museum Het Dolhuys TNS NIPO onderzoek doen naar de bekendheid van de schilder. Op de vraag waar denkt u aan bij de schilder Vincent van Gogh, noemde vijftig procent van de ondervraagden het afgesneden oor van de schilder. Daarnaast scoorden ‘kunstschilder’ en ‘zonnebloemen’ hoog. Enkele typeringen die verder gegeven werden zijn: creatief, meesterlijk, eenzaam en depressief.

Het onderzoek werd uitgevoerd naar aanleiding van de tentoonstelling Dossier Van Gogh: gek of geniaal? die vanaf 25 augustus in Het Dolhuys in Haarlem te zien is. Centraal in deze tentoonstelling staat de vraag of er een verband is tussen Van Goghs gekte en kunstenaarschap. De tentoonstelling spitst zich toe op de laatste twee jaar van het leven van de schilder waarin hij onder meer was opgenomen in een inrichting in St. Rémy (Frankrijk).

Aanstaande donderdag is het precies 120 jaar geleden dat Vincent van Gogh overleed. Twee dagen eerder had hij zichzelf met een pistool in de borst geschoten. Op 29 juli 1890 overleed hij aan zijn verwondingen.

In de afgelopen 120 jaar heeft al menig psychiater zich gebogen over de gezondheidstoestand van de schilder. Of er een verband is tussen Van Goghs kunst- en krankzinnigheid blijft echter een moeilijke vraag om te beantwoorden. In een brief aan Van Gogh zus Willemina schreef zijn broer Theo ooit:

“Het is alsof in hem twee mensen zijn, de een merveilleus begaafd, fijn en zacht; de ander eigenlievend en hardvochtig.”

Net als Vincent van Gogh had ook Willemina van Gogh overigens te kampen met psychische problemen. Deze problemen ontstonden ongeveer tien jaar na de dood van haar beroemde oudste broer. Ze werd opgenomen in een gesticht in Den Haag en later overgeplaatst naar een psychiatrisch ziekenhuis in Ermelo, waar ze de rest van haar leven verbleef. In 1996 liet de geneeskundig hoofdinspecteur voor de volksgezondheid nog een brief rondgaan waarin hij Nederlandse psychiatrische inrichtingen om een archiefonderzoek naar deze Willemina Jacoba van Gogh vroeg. Menig psycholoog, psychiater en wetenschapper boog zich in die tijd over Vincent van Gogh en zijn psychische mankementen.

Sportieve bezigheid

Het feit dat de meeste deelnemers aan het TNS NIPO-onderzoek aangaven bij Van Gogh vooral te denken aan diens oor, is niet heel opmerkelijk. Het afgelopen jaar is dat oor nog uitgebreid in het nieuws geweest. Mei 2009 beweerden twee Duitse kunstwetenschappers bijvoorbeeld nog dat Van Gogh niet zoals gedacht zélf een stuk van zijn oor afsneed, maar dat de Franse kunstschilder Paul Gauguin dit deed. De Fransman zou eind 1888 tijdens een ruzie met een zwaard de oorlel van de Nederlandse schilder hebben afgehakt.

Wetenschappers zijn het echter nog altijd alleen maar eens over het feit dát Van Gogh in 1888 zijn rechteroorlel verloor. December jongstleden presenteerde de Britse kunstwetenschapper Martin Bailey nog een heel andere theorie over het oor van Van Gogh. Volgens Bailey sneed de schilder eigenhandig zijn oorlel af. Dit nadat hij per brief vernomen had dat zijn broer Theo zich had verloofd.

In 1941 bracht professor G. Kraus een publicatie uit met de titel Vincent van Gogh en de psychiatrie. Hij stelde destijds al dat het maken van diagnoses over Van Gogh ‘niet meer dan een sportieve bezigheid is’.

Overzicht van boeken over Vincent van Gogh