Voorzitter van de Tweede Kamer – Boven de partijen

Een half jaar na haar aantreden in januari 2016 liep Volkskrant-columnist Ariejan Korteweg een dagje mee met de huidige voorzitster van de Tweede Kamer, Khadija Arib. Korteweg keek mee hoe Arib ’s ochtends vroeg vergaderde met haar stafleden en de griffier, ’s middags de voorzittershamer in de Tweede Kamer hanteerde en zich ’s avonds spoedde naar het slavernijmoment om een herdenkingskrans te leggen. Een drukke, maar doodgewone dag voor een Kamervoorzitter.

In het boek Boven de partijen diept Elsevier-journalist en politicoloog Gerry van der List het profiel van de Tweede Kamervoorzitter uit: niet alleen schetst hij mooie persoonlijke portretten van de naoorlogse voorzitters, maar ook heeft hij oog voor de wisselende invulling die aan het voorzitterschap gegeven wordt.

In het voorwoord maakt de auteur duidelijk dat hij op een journalistiek aandoende manier licht wilt werpen op het parlementaire ambt – de lezer moet dus geen sterk wetenschappelijke publicatie over de Tweede Kamervoorzitter verwachten. Boven de partijen biedt daartoe, ter inleiding, een (zeer globaal) historisch overzicht van de ontwikkeling van de functie van de voorzitter van de Tweede Kamer sinds 1815, korte profielschetsen van overleden naoorlogse oud-voorzitters en mooie portretten van de nog levende oud-voorzitters, geconstrueerd op basis van de gesprekken die de auteur met hen voerde. Uiteraard ontbreekt een interview met Khadija Arib, de huidige voorzitter, niet.

De voorzitters

De lezer maakt als eerste kennis met de katholieke advocaat, en later Tweede Kamer voorzitter, Rad Kortenhorst, wiens voorzittersstijl gekenmerkt werd door een zekere vriendelijke wellevendheid, maar die ook waarde hechtte aan autoriteit en decorum. Kortenhorst moderniseerde de Kamer door radio en televisie de Kamer binnen te halen en onder zijn toeziend oog werd het aantal Kamerleden uitgebreid van 100 naar 150 leden. Wezenlijke wijzigingen dus, die tot op de dag van vandaag hun invloed hebben.

Kortenhorst werd opgevolgd door Frans-Joseph van Thiel, die het Kamerbeeld veranderde door het deftige rokkostuum te verruilen voor een jacquet en door later zelfs over te schakelen op een gewoon kostuum. Van Thiel probeerde, in de geest van zijn voorganger, burgers meer te betrekken bij het politieke. Daarom voerde hij de interruptiemicrofoon in, teneinde de debatten wat meer te verlevendigen, en experimenteerde hij verder met televisie-uitzendingen in de Kamer in de hoop dat

‘het Nederlandse volk, ons in de huiskamer volgend aan radio en t.v., met grote en blijvende interesse ons werken gadeslaat.’

Ondanks de aanwezigheid van camera’s werd er steevast nog heel wat gedronken in de Kamer: zo kreeg Van Thiel tijdens debatten regelmatig whiskey in een theekopje geserveerd.

Na Van Thiel passeren de andere oud-voorzitters, waaronder Wim Deetman, de eerste vrouwelijke voorzitter Jeltje van Nieuwenhoven en Gerdi Verbeet de revue, om uiteindelijk uit te komen bij de huidige voorzitster Khadija Arib, die vindt dat een voorzitter ‘zo onzichtbaar mogelijk moet zijn.’

Anekdotes en citaten

Enkele thema’s komen in de profielschetsen van de voorzitters aan de orde: de fysieke moeilijkheden van het voorzitten van de, soms saaie en eeuwigdurende, debatten; de verschillende waardering voor protocollaire zaken; het sturen van het politieke taalgebruik door de voorzitter; geëmmer over eventuele partijdigheid; het geklaag over politici die na slechts enkele maanden of jaren de Tweede Kamer alweer verlieten; toevoegingen aan het zogenoemde ‘lijkenregister’ en de irritatie over het in hoog tempo groeiende aantal ingediende moties. Over dat laatste zei oud-voorzitter Dick Dolman bijvoorbeeld dat het ‘een soort verslaving’ was.

Het meest interessant aan het boek zijn de verbazende, humoristische of soms ontroerende citaten en anekdotes, die door Van der List worden aangehaald. Neem Verbeet, die SP-leider Jan Marijnissen een keer ‘langdradig’ noemde. Hoewel ze het zelf best grappig vond, was de SP’er kwaad. Toen pas kwam bij Verbeet het besef:

“O, wat erg. Je pleegt toch een soort karaktermoord in het openbaar. Ik heb tijdens de fractievergadering van de SP op dinsdagmorgen een gigabos rode rozen laten bezorgen. Zelf betaald, hè?”

Of Van Nieuwenhovens beschrijving van haar theevisite bij toenmalig koningin Beatrix om een advies uit te brengen.

“Na twee kopjes vraagt de Koningin of je een derde wil. Je moet dan zeggen: nee, ik heb nu wel genoeg thee gehad. Dan zegt zij: misschien wilt u dan wel een glaasje wijn. Dan neemt zij er zelf ook een, dat vindt ze lekker. De eerste keer was ik doodzenuwachtig. […] Toen vroeg ze ineens: wat vindt u er nou van?”

Dergelijke anekdotes geven een uniek inzicht in het functioneren van de politiek en laten bovenal zien dat de voorzitters ook maar ‘gewone’ mensen zijn.

De balans

Het resultaat is een toegankelijk en vlot geschreven boek, waarin mooie, maar korte portretten van de naoorlogse Kamervoorzitters worden geschetst. Het boek maakt nieuwsgierig en geeft een aanstekelijke aanzet tot het lezen van meer diepgravende en gedetailleerde biografieën van de voorzitters.

Tevens laat het boek, zeker voor de meer opmerkzame lezer, zien hoe de parlementaire cultuur van de Tweede Kamer, en de rol die de voorzitter daarin vervult, steeds verandert en zich vormt naar de politiek-maatschappelijke context. Dit aspect blijft echter erg impliciet – niet vreemd natuurlijk, want is geen doel van het boek. Toch had de auteur, wat mij betreft, het thema sterker mogen aanstippen – dat had het boek een extra, interessante dimensie meegegeven.

Kortom, Van der List heeft een toegankelijk boek gecomponeerd dat er uitstekend in slaagt om enerzijds de complexiteit van het voorzitterschap inzichtelijk te maken en anderzijds prachtige portretten bevat van de personen, die invulling hebben gegeven aan het ‘hoogste democratische ambt’.

Boek: Boven de partijen – De voorzitter van de Tweede Kamer
Ook interessant: Honderd jaar zetelroof en fractiediscipline

Bekijk dit boek bij: