Vrijen met God

De Nederlandse cultuurhistoricus Jacob Slavenburg is gespecialiseerd in het schrijven van boeken over vroeg-christelijke stromingen. Bij zijn verschillende studies staan de niet-orthodoxe, oftewel de zogenaamde ketterse, stromingen centraal. Ook zijn nieuwste boek ‘Vrijen met God’ past in dit rijtje, alleen gaat hij in dit geval nog wat verder terug dan alleen het christelijke verleden en weet het zelfs door te trekken tot het heden.

Slavenburg legt namelijk de kloof bloot tussen de denk- en gevoelswerelden van nu en de leefwijze van onze verre voorouders. Dit doet hij door het onderwerp van de ‘heilige bruiloft’ te bespreken, oftewel de hieros gamos: de seksuele vereniging van goden met mensen. Naast seksualiteit speelt spiritualiteit hierin een grote rol. Door de ontwikkeling van dit fenomeen te bespreken, laat Slavenburg zien hoe de verhouding tussen de man en de vrouw door de eeuwen heen is veranderd. Hier en daar ondersteund door casestudies en met letterlijke citaten uit de oude overgeleverde teksten.

In het verre verleden was seksualiteit sterk verbonden met heiligheid en de goden. Vruchtbaarheid speelde hierin een cruciale rol. In de Oudheid werd vruchtbaarheid namelijk verbonden met de vrouw, waardoor de ‘hoogste’ godheid als vrouwgedaante werd weergeven. Mannelijke goden kwamen daardoor pas op in het tweede plan. Naast het seksuele aspect heeft de hieros gamos een sterk spiritueel karakter, doordat de mens toentertijd in zijn beleving veel dichterbij de goden zelf stond.

Slavenburg maakt duidelijk dat de massale oden aan de vruchtbaarheid (en daarmee verbonden, de vrouw) langzaam verdwijnen met de opkomst van de nieuwe ‘ordelijke’ maatschappelijke systemen in het Midden-Oosten van het eerste millennium voor Christus. In deze nieuwe masculiene culturen veranderde de symboliek omtrent de vruchtbaarheid. De man wordt zich bewust van zijn eigen aandeel in de voorplanting. Het gevolg is dat de ‘Moeder Godin’ wordt vervangen door meerdere afzonderlijke goden. Deze zullen uiteindelijk samenvallen in de opvatting dat er maar één mannelijke godheid is. Deze nieuwe masculiene mythologie weerspiegelt de veranderende verhoudingen tussen de man en de vrouw.

De opkomst en latere overheersing van het christendom heeft ervoor gezorgd dat de waardering van de vrouw erg veranderde. Ter illustratie gebruikt Slavenburg de uiterst interessante historische persoon Maria Magdalena. Zelfs als vrouw nam ze een onmiskenbare essentiële plaats in, in het leven van Jezus Christus. Echter is er van de hoge waardering voor de vrouw niet veel meer over in de na-Jezische traditie aan het eind van de eerste eeuw. Ook groeide er een steeds grotere afkeer van het seksuele aspect van de heilige bruiloft. De nadruk verschoof naar de geestelijke dimensie van de hieros gamos. Hierdoor kwam er uiteindelijk zelfs een kuise versie van de heilige bruiloft naar voren.

De verdere ontwikkeling van de hieros gamos wordt besproken aan de hand van de geschriften van kerkvaders en geleerden, maar ook door gebeurtenissen en bewegingen nader te bekijken zoals bijvoorbeeld de heksenvervolgingen. Deze interessante invalshoek zorgt ervoor dat het zeven hoofdstukken tellende boek tot aan de laatste bladzijde de interesse van de lezer weet te wekken. Hierbij moet ik wel de kanttekening plaatsen dat het begin van het boek echter niet altijd even makkelijk te doorgronden is. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat het voor de lezer nog niet duidelijk is wat de auteur precies van plan is. In combinatie met het feit dat niet om gemakkelijke materie gaat, is het voor de lezer in het begin even doorbijten. Een duidelijkere inleiding had dit misschien kunnen voorkomen. Desalniettemin is het zeker de moeite waard om het tot de laatste pagina te blijven volhouden. Zoveel interessante inzichten en verhalen verdienen gewoonweg een groot publiek.

Boek: Vrijen met God – Jacob Slavenburg