Het is aannemelijk dat ook morgen in de wekelijkse peiling van Maurice de Hond de VVD en PVV de grootste partijen zullen zijn, met allebei zo’n zevenentwintig zetels. Het verkiezingsprogramma van de PVV past op één A4tje waarin onder meer valt te lezen dat er geen geld meer mag naar kunst. Dat is in elk geval duidelijke taal: de PVV heeft weinig op met het idee dat mensen zichzelf willen verwerkelijken en de wereld vorm geven. Als ik het goed begrijp wil de partij, uit angst voor de aanstormende islamitische horden, zelf de Europese beschaving alvast slopen, zodat ISIS het niet hoeft te doen.
De VVD ziet de dingen wat anders. Ze gaf in maart dit jaar aan dat ze een einde wilde maken aan studierichtingen zonder arbeidsmarktperspectief. Dat slaat niet uitsluitend, maar wel voor een belangrijk deel, op de humaniora. Sommige studies leveren je een baan op – Nederland kent weinig werkloze koreanisten of classici – maar helaas hebben veel letterenstudenten grote moeite werk te vinden in de sector waarvoor ze zijn opgeleid. Ze vallen na het afstuderen in een berucht zwart gat. De universiteiten claimen weleens dat letterenstudenten breed zijn gevormd en daardoor overal werk vinden, maar dat is, sinds in de jaren tachtig de studieduur werd gereduceerd tot vier jaar, niet langer waar. En zelfs al zou het waar zijn: een net-afgestudeerde die op dit moment de arbeidsmarkt betreedt, vindt geen werk omdat de werkgever liever iemand zal aannemen die wél werkervaring heeft. Ik zou anno 2016 niet graag afstuderen als oudhistoricus of archeoloog en kan alleen zeggen dat de VVD een reëel probleem agendeert.
Een andere vraag is of je dat oplost door de betreffende studierichtingen op te heffen. Dat middel is erger dan de kwaal. Om twee punten te noemen die de liberalen zullen aanspreken: de archeologen hebben het empirisch bewijs geleverd voor de vooruitgangsgedachte, terwijl kunsthistorici en classici een “frame” hebben geconstrueerd waarin de westerse beschaving wordt getypeerd als vrij, humanistisch en vooruitstrevend (in tegenstelling tot het tirannieke, mystieke en conservatieve oosten). Oudhistorici hebben dat frame weer weerlegd. De discussie gaat immers verder en gaat in feite over de vraag wat nu eigenlijk onze eigen cultuur is. Iets zegt me dat die vraag een zeker belang heeft, al was het maar omdat de PVV die cultuur niet wenst te verdedigen tegen die dekselse aanstormende islamieten.
Blijkbaar heeft de VVD inmiddels ook in de gaten dat je het kind met het badwater weggooit als je de slechte aansluiting van studie en arbeidsmarkt wil oplossen door studierichtingen te sluiten. Daarom lezen we in het verkiezingsprogramma iets anders.
“De verdeling van financiële middelen verdient een goede afweging, waarbij een historische verdeling niet de belangrijkste factor kan zijn.”
Je kunt dit lezen als een vage herformulering van hetzelfde beginsel: je zegt in feite dat de letterenstudies niet moeten rekenen op geld op grond van het feit dat ze vanouds worden bekostigd. Dat dit ook is wat de VVD bedoelt, wordt gesuggereerd door de erop volgende zin:
“Resultaten en maatschappelijke impact, waar de bètawetenschappen doorgaans een goed voorbeeld van zijn, willen we nadrukkelijker meenemen bij de verdeling van middelen.”
Je kunt de nieuwe formulering echter ook positief interpreteren. De impact van de geesteswetenschappen is immers immens: ik noemde zojuist de vooruitgangsgedachte en het idee dat het vrije westen anders is dan het religieuze oosten. U kunt ook denken aan het lijstje dat ik weleens eerderheb geciteerd: de Reformatie, de Verlichting, onze op talen gebaseerde definitie van volken, de evolutieleer, de “offergedachte” die een rol speelde in de besluitvorming rond de Eerste Wereldoorlog en de nationaalsocialistische rassenleer zijn andere voorbeelden van de impact van (in dit geval) de oudheidkundige disciplines. Voor andere geesteswetenschappen kunt u terecht in Rens Bods De vergeten wetenschappen.
Zo bezien is het eigenlijk heel mooi dat de VVD een einde wil maken aan de historische verdeling van de financiële middelen en de blunders van dertig jaar geleden ongedaan wil maken. De VVD zou zomaar kunnen bedoelen dat iedereen die met een vierjarige studie werd afgescheept, twee jaar extra mag studeren om alsnog de algemene ontwikkeling op te doen die hem aansluiting zal doen vinden op de arbeidsmarkt.
Ik denk echter niet dat de VVD dit werkelijk beoogt. Daarvoor is de botheid te groot waarmee de nummer drie op de kandidatenlijst, oud-staatssecretaris voor Cultuur Halbe Zijlstra, heeft gesproken over archeologie (“musea vol opgegraven potten en pannen”). Ook is de minachting voor geschiedenis van de nummer één van de kandidatenlijst, premier Rutte, te groot. Ik ga ervan uit dat Rutte en Zijlstra de humaniora willen slopen, zoals oorspronkelijk aangekondigd. Op zijn best kan worden gezegd dat het verkiezingsprogramma zó is geformuleerd dat een volte-face mogelijk is.
Verder heeft de partij weinig te melden over cultuur en wetenschap. Ik had stille hoop dat de invloed van de vastgoedsector op de VVD zou leiden tot het programmapunt “we gaan weer studentenflats bouwen en draaien zo de schade terug die door de OV-studentenkaart is aangericht”, maar nee. Er is een standaardopmerking over het belang van digitale voorzieningen in het onderwijs (maar geen woord over de nadelen van academische betaalmuren) en verder wil men dat wetenschappers minder tijd kwijt zijn aan administratieve klussen, zodat er meer tijd is voor onderzoek en onderwijs. Van een politieke partij, die oog behoort te hebben voor de behoeften van de gehele samenleving, zou ik hebben gehoopt dat ze ook voorlichting zou hebben geagendeerd.
U merkt: in dit stukje ben ik al bezig met wat, volgens mij, eigenlijk in de partijprogramma’s had moeten staan. Binnenkort zal ik daarover bloggen. Het Departement van Oudheidzaken waarover ik weleens grapjes maak zal er niet hoeven komen, maar – serieus – onze politieke partijen kunnen beter. Ze kunnen betere voornemens formuleren om de wetenschap en de culturele sector toe te rusten voor hun maatschappelijke taak. Maar dat is later deze week. Voor het moment kan ik alleen constateren dat, indien mijn stem uitsluitend zou worden bepaald door oudheidkundige belangen, ik de VVD en PVV niet in de overwegingen zou meenemen.
