Xerxes I (520-465 v.Chr.) – Perzische koning

De Perzische koning Xerxes I (ca.520-465 v.Chr.) is bij veel mensen bekend als koning Ahasveros uit het Bijbelboek Esther. Regeerde van 486 tot 465 v.Chr. over het Perzische Rijk. Hij is vooral bekend vanwege zijn strijd tegen de Grieken, Egyptenaren en Babyloniërs.

Xerxes’ jeugd

Xerxes was de zoon van de beroemde Perzische vorst Darius I – bekend als Darius Hystaspes of Darius de Grote – en diens vrouw Atotta. Hij behoorde tot het geslacht van de Achaemeniden. Zijn moeder Atotta was de dochter van Cyrus de Grote (wiens Bijbelse naam Kores is), die het Perzische Rijk had gesticht.

Over Xerxes’ jeugd is weinig bekend. Het karakter van de jonge Xerxes wordt in bronnen omschreven als genereus, hoopvol en vol zelfvertrouwen. In zijn jeugdjaren was Xerxes jarenlang onderkoning in Babylon, deed daar veel ervaring op en werd zo een kundig vorst.

Troonsbestijging van Xerxes

Tussen 17 november en 1 december 486 v.Chr. besteeg Xerxes de Perzische troon, als opvolger van zijn overleden vader Darius I. Er ontstond een korte discussie met zijn broer Artobazanes over wie de rechtmatige toonopvolger was. Deze strijd werd, na tussenkomst van een tribunaal, beslist in het voordeel van Xerxes. Zijn broer accepteerde de uitkomt en onderwierp zich aan hem. Artobazanes kreeg daarom een hoge generaalpost toegewezen voor zijn trouw.

Meteen na de machtsovername was de vraag welke aartsvijand van de Perzen Xerxes eerst moest aanvallen. Egypte in het zuiden of de Gieken in het noorden? Hij besloot te beginnen met het behoorlijk geïsoleerde Egypte en sloeg daar in januari 484 v.Chr. een opstand neer.

In 482 v.Chr. deden de Babyloniërs een poging om weer een onafhankelijke staat te worden. Xerxes stuurde zijn zwager op hen af, die de Babylonische opstand de kop in drukte.

Tweede Perzische Oorlog

In 480 v.Chr. trok Xerxes I op naar Griekenland. Zijn doel was om de smadelijke nederlaag van zijn vader bij Marathon, tien jaar eerder, te wreken. Xerxes wilde Griekenland voor eens en altijd bij het Perzische Rijk inlijven en nam daarom een enorm leger van naar verluidt 290.000 soldaten mee. De Tweede Perzische Oorlog was begonnen

In de Slag bij Thermopylae versloegen de Perzen het veel kleinere, maar goed georganiseerde leger van de Griekse generaal Leonidas. Daarna stootten ze door naar Athene en plunderden die stad. Vervolgens kwam er een ommekeer. In de Slag bij Salamis, een zee-engte tussen Piraeus en Salamis, versloegen de Griekse schepen in september 480 v.Chr. de Perzische vloot.

Xerxes trok zich terug en liet zijn generaal Mardonius achter. Deze legeraanvoerder werd een jaar later, in augustus 479 v.Chr., in de Slag bij Plataea verslagen. Op 27 augustus verloren de Perzen ook de Slag bij Mycale. Hiermee was de Tweede Perzische Oorlog in Grieks voordeel beslist.

Privéleven

In 486 v.Chr., na het overlijden van zijn vader, stapte Xerxes in het huwelijksbootje met de Babylonische prinses Amestris (520-439 v.Chr.), in de Bijbel bekend als koningin Vashti. Samen kregen ze vier zoons (Darius, Artexerxes, Hystaspes en Achaemenes) en een dochter genaamd Amytis. Xerxes verstootte Vashti omdat zij, aldus de Bijbel, weigerde voor hem te dansen.

Daarna huwde hij Hadassah, die haar naam later in Esther veranderd zou hebben. Deze Esther vormt een van de hoofdpersonen in het Bijbelboek Esther.

Na zijn nederlaag tegen de Grieken in 479 v.Chr. ging het snel slechter met Xerxes. Hij verloor zijn interesse in de politiek en kwam in allerlei liefdesperikelen terecht. Zo opende hij de jacht op de vrouw van zijn broer Masistes, die hij bloedmooi vond en met wie hij een relatie wilde. Toen Xerxes werd afgewezen, zorgde hij ervoor dat zijn eigen zoon Darius trouwde met Artaynte, de dochter van zijn broer. Zo had hij een excuus om in de buurt van zijn schoonzus te komen. Xerxes vond (aldus Herodotus, maar deze Griekse geschiedschrijver was natuurlijk verre van neutraal) Artaynte nog mooier dan haar moeder en begon daarom maar een affaire met haar.

Door al dit romantisch-incestueuze gezwijmel en gedoe (in hoeverre die verhalen althans waar zijn), liet Xerxes het bestuur van het Perzische Rijk vanaf toen steeds meer over aan de eunuch Aspamitres. Deze eunuch zou hem later verraden, wat Xerxes’ dood betekende.

Bouwprojecten en vernietigingsplan Joden

Naast oorlogvoering deed Xerxes natuurlijk meer als Perzische vorst. Uit Perzische bronnen blijkt dat hij grote bouwprojecten opzette, met name in de Perzische hoofdstad Susa en in Persepolis.

Verder verloor hij in het jaar 473 v.Chr., volgens het Bijbelboek Esther, de controle over zijn hof. Een zekere hoveling genaamd Haman had het plan opgevat om alle Joden binnen het Perzische Rijk – die daar in ballingschap leefden – te doden. Maar Xerxes’ vrouw, de Joodse koningin Esther, stak daar een stokje voor.

Volgens het Bijbelboek Esther is de datum van de redding 8 maart 473. Koningin Esther en haar neef en pleegvader Mordechai zouden op die dag de Joden van een dreigende massaslachting gered hebben. Haman kreeg na zijn ontmaskering de doodstraf. Vanwege zijn heimelijke genocideplan werd hij op een grote paal gespietst. De Joden herdenken deze dag nog steeds als het Poerimfeest.

Xerxes’ dood

Ergens tussen 4 en 8 augustus 465 v.Chr. werd de Perzische koning vermoord door Artabanus, met hulp van de eunuch Aspamitres. Artabanus was het hoofd van Xerxes’ bodyguards en de hoogste official binnen de Perzische hofhouding. Zijn doel was om het vorstenhuis van de Achaemeniden uit te roeien. Hij zorgde er daarom voor dat zijn zeven zoons op sleutelposities binnen het Perzische Rijk terechtkwamen en vermoordde als sluitstuk van zijn project de vorst Xerxes. Kort na de moordaanslag nam Artaxerxes – de zoon van Xerxes – echter het heft in handen en vermoordde Artabanus en diens zonen.

Overzicht van geschiedenisboeken over de oudheid