Dark
Light

Hans Janmaat (1934-2002) – Boegbeeld van de Centrum Democraten

Auteur:
4 minuten leestijd
Hans Janmaat in de Tweede Kamer, oktober 1983
Hans Janmaat in de Tweede Kamer, oktober 1983 (CC0 - Nationaal Archief / Anefo - wiki)

Politicus Hans Janmaat was twintig jaar lang het boegbeeld van extreemrechts in Nederland. Met zijn nationalistische Centrumpartij (CP) wist hij begin jaren tachtig een zetel in het parlement te bemachtigen. Zelf moest Janmaat niets van de term ‘extreemrechts’ hebben. Hij voerde dan ook campagne met de leus ‘Niet rechts, niet links’.

Hans Janmaat in 1983
Hans Janmaat in 1983 (CC0 – Marcel Antonisse – Anefo – wiki)
De CP werd opgericht in 1980 als afsplitsing van de Nederlandse Volksunie (NVU). De partij viel op met openlijk racistische uitspraken. Ook profileerde de CP zich als xenofoob (haatdragend tegen vreemdelingen). Het extreem-rechtse karakter van de partij werd in de loop van de jaren steeds radicaler.

Janmaat mag in 1982 namens de CP een zetel in de Tweede Kamer innemen. Zijn collega volksvertegenwoordigers moeten echter niets van Janmaat en zijn partij hebben. De CP-leider wordt door het gros van de Kamerleden genegeerd en niet zelden gebeurt het dat Kamerleden de zaal verlaten als Janmaat aan het woord is. Ook veel politiek journalisten besluiten tot een boycot tegen Janmaat.

Erg succesvol is Janmaat niet namens de CP. Ook met de partij zelf ligt hij overhoop. Binnen de CP heerst een discussie over hoe radicaal de partij haar standpunten naar buiten moet brengen. Janmaat meent dat een gematigde toon het beste is en dat is tegen het verkeerde been van de hardliners binnen de CP. Janmaat wordt op 15 oktober 1984 door de CP geroyeerd.

Kort hierna richt Janmaat de Centrum Democraten (CD) op. Met deze partij wil Janmaat zich gematigder opstellen. De naam van het verkiezingsprogramma luidt nu bijvoorbeeld ‘Oost West Thuis Best’ waar de CP eerder de controversiële leus ‘Eigen Volk Eerst’ hanteerde.

Zendtijd ‘Politieke Partijen’ met Wil Schuurman en Hans Janmaat

Politieke aanslag

Als op 29 maart 1986 in hotel Cosmopolite in Kedichem een verzoeningsbijeenkomst wordt gehouden tussen de CP en de CD, laten enkele anti-fascistische Nederlanders van zich horen. De anti-fascisten willen kost wat kost voorkomen dat de twee rechtse partijen de handen ineen slaan. Met behulp van een traangas- of rookbom, proberen ze de leden van CP en CD er toe te zetten te vertrekken uit het hotel. De zaak loopt echter uit de hand. Een van de bommen blijft in een gordijn hangen waardoor deze in brand vliegt. Janmaat weet zichzelf in veiligheid te brengen door via aan elkaar geknoopte lakens uit een raam op de eerste verdieping te ontsnappen. Zijn secretaresse Wil Schuurman komt er slechter vanaf. Ze slingert aan de lakens en knalt door een ruit. Hierbij komt ze slecht terecht waardoor later een van haar benen moet worden geamputeerd.

Verkiezingsposter van de CD uit 1986
Verkiezingsposter van de CD uit 1986
De verzoeningspoging tussen CD en CP loopt hierna op niets uit en tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 1986 slagen beide partijen er niet in een zetel te bemachtigen. Drie jaar later (1989) is Janmaat wel succesvol met zijn CD. Zijn partij haalt dan één zetel waardoor Janmaat terugkeert in het parlement.

Ook tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 1990 is de CD succesvol. De partij haalt elf zetels binnen. Wil Schuurman neemt namens de CD zitting in de gemeenteraad van Den Haag.

De successen lijken er de aanleiding van te zijn dat de CD zich vanaf 1989 weer wat harder gaat opstellen. Als Ernst Hirsch Balin bijvoorbeeld wordt voorgedragen als minister van Justitie laat CD-partijvoorzitter Janmaat weten dat Hirsch Balin geen hoge functie mag bekleden omdat hij joods is.

Cordon sanitaire

Vanaf deze periode stellen de Tweede Kamer en de regering een zogenaamd cordon sanitaire in waardoor de Centrum Democraten geïsoleerd komen te staan. Janmaat verdedigt zich door zo vaak hij kan te benadrukken dat de CD wordt buitengesloten. In 1994 behaalt de CD nog een groot succes. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van dat jaar haalt de partij in totaal 77 zetels binnen. De verwachting is dat de CD tijdens de Kamerverkiezingen van dat jaar tussen de 8 en 6 zetels zal binnenhalen. Dit komt echter niet uit. De CD weet ‘slechts’ drie binnen te halen. Behalve Hans Janmaat vertegenwoordigen tot 1998 hierdoor ook Wil Schuurman en Cor Zonneveld de CD in de Tweede Kamer.

Hans Janmaat in de Tweede Kamer (cc - NA - Anefo)
Hans Janmaat in de Tweede Kamer (cc – NA – Anefo)

In de vier jaar dat de CD met drie personen in de Kamer zit, weet de partij geen echte veranderingen door te voeren. De CD-leden mogen zo vaak ze willen het woord voeren in de Kamer, maar worden door niemand gesteund. Tijdens de verkiezingen in 1998 haalt de CD geen zetel meer en verdwijnen Janmaat en zijn partijgenoten uit de Kamer.

De partij is officieel nooit opgeheven maar het lijkt vrij onwaarschijnlijk dat de CD ooit nog mee gaat doen aan de verkiezingen, zeker na het overlijden van Janmaat in 2002.

Persiflage van Hans Janmaat door Erik van Muiswinkel

Hans Janmaat overlijdt in 2002 op 67-jarige leeftijd. In de periode hiervoor vecht hij tevergeefs zijn veroordelingen wegens discriminatie aan bij het Europese Hof van Justitie. Op dat moment is Pim Fortuyn veel in het nieuws. Deze politicus doet geregeld uitspraken die sterk lijken op de uitspraken die Janmaat ooit deed. De tijden blijken echter te zijn veranderd. Sinds de opkomst van Fortuyn zijn veel Nederlanders het erover eens dat je openlijk mag zeggen dat Nederland vol is of dat de islam een ‘achterlijke cultuur’ is. Dat ligt in Janmaat’s tijd anders.

In de Tweede Kamer wordt het overlijden van Hans Janmaat kort herdacht. Enkele jaren voor zijn dood droeg Janmaat zijn archief over aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).

Boek: De verschrikkelijke Janmaat. Nederland en de Centrumpartij

Hans Janmaat bij ‘Het Zwarte Schaap’

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek en trekt maandelijks honderdduizenden bezoekers. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen toegankelijk maken voor een breed publiek. Meer informatie

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Mede dankzij onze donateurs zijn al onze artikelen gratis te lezen. Op Historiek vindt u dus geen PREMIUM artikelen of 'slotjes'.

Steun ons ook

×