Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten er ongeveer 4000 Duitse krijgsgevangenen opgesloten in Fort Hunt, bij Washington. De Amerikaanse inlichtingendienst luisterde deze gevangen nazi’s tussen 1942 en 1945 af in hun cel. Wat de militairen onderling bespraken, klonk heel anders dan wat ze tijdens verhoren prijsvragen.
Bronnen: afluisterrapporten en ondervragingen
Tot op heden viel er weinig zinnigs te zeggen over de gedachtevorming binnen de Wehrmacht. Er was vrijwel altijd sprake van censuur door de nazi’s en ook angst om zich vrij uit te spreken speelde een rol. Römer heeft het geluk gehad dat hij over recent vrijgegeven, uniek bronnenmateriaal kon beschikken:
“Sinds 1939 beschikten Brits-Amerikaanse geallieerden over speciale interneringskampen, waar gesprekken van Duitse krijgsgevangenen met behulp van verstopte microfoons in het geheim werden afgeluisterd en uitgeschreven. Het resulteerde in een enorm archiefbestand dat 150.000 pagina’s afluisterrapporten omvat en verslagen van ondervragingen van enkele duizenden gewone Wehrmachtsoldaten. Dit bronnenmateriaal vormt de meest inhoudsrijke en omvangrijkste verzameling van getuigenissen van Duitse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog die tot op heden bekend is. Wat betreft de inhoud kennen de geallieerde afluisterrapporten als historische bron voor de mentaliteitsgeschiedenis van de Wehrmacht hun weerga niet. Veldpost werd vaak door censuur en zelfcensuur bepaald. Alleen van een kleine, ontwikkelde minderheid zijn dagboeken overgeleverd. Officiële Wehrmachtrapporten weerspiegelen slechts de standpunten van de militaire leiding. memoires vertellen meer over de strategieën en conjunctuur van het geheugen dan over de herinnerde gebeurtenissen zelf. Daarmee vergeleken zijn de afluisterrapporten in vergaande mate vrij van zulke bronnenproblemen. Ze ontstonden kort na de gebeurtenissen zelf, nog tijdens de oorlog, soms zelfs maar een paar weken na de gevangenneming van de afgeluisterde soldaten. Hun grote betekenis schuilt in de openheid waarmee de Duitsers hier spraken.” (19,20)
Enkele conclusies: groot martiaal ethos
Römer trekt een aantal aardige conclusies. Ik noem er enkele. Een belangrijke conclusie is dat het Duitse leger een relatief groot ‘martiaal ethos’ kende: strijd, vechtlust, opofferingsgezindheid en kameraadschap waren bij de Wehrmacht waarschijnlijk vanzelfsprekender dan in andere strijdmachten. Het aandeel geharnaste strijders was ‘bij de Wehrmacht ongetwijfeld zeer hoog. Niet alleen door de militaire traditie die er heerste in de burgermaatschappij, maar ook door de jarenlange inzet aan het front, waar de harde kern van het leger verder kon rijpen.’ (388)
Een tweede conclusie: hoewel de militairen deel uitmaakten van een sterk ideologisch nazisme, was ‘het leger niet tot in iedere vezel geïdeologiseerd. De afluisterrapporten uit Fort Hunt laten zien dat veel van de gewone soldaten nauwelijks politiek bewust waren.’
Een derde conclusie die ik nog wil noemen is dat het loyaliteitsbesef van de nazi’s extreem groot was. Veel soldaten bleven tot het laatste moment achter Hitler staan. Niet vanwege een ideologische motivering, maar vanwege hun naar verhouding grote plichtsbesef.
Slot
Hier kan tegen ingebracht worden – Römer erkent dit ook zelf – dat het enige problematische aan deze conclusie is dat er geen vergelijkingsmateriaal is met bijvoorbeeld het Franse of Engelse leger. Wel (en dat spreek vóór Römer) is onderzoek gedaan naar Italiaanse soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog, die ook waren afgeluisterd. Zij hielden er in elk geval heel andere ideeën op na dan de nazi’s. Offervaardigheid en dapperheid waren motieven die in het Italiaanse leger een opvallend kleinere rol speelden dan bij de Wehrmacht.
