Angst om levend begraven te worden was voor sommige mensen levensecht

Veel mensen hebben er weinig moeite mee om na hun dood begraven te worden, maar ze willen doorgaans wel dat dan eerst onomstotelijk is vastgesteld dat ze écht zijn overleden. Niemand wil immers levend begraven worden… Angst voor een vroegtijdige begrafenis was zeker in de achttiende en negentiende eeuw vrij wijdverbreid. Dusdanig zelfs dat deze angst een officiële naam kreeg: taphophobia. Verschillende uitvinders sprongen op de angst in door speciale kisten te ontwerpen die mechanismen bevatten waarmee een persoon zichzelf kon bevrijden als hij wakker werd in het graf.

Het woord taphophobia is afgeleid van het Griekse taphos (graf) en phobos wat ‘angst’ of ‘vrees’ betekent. Het gaat dus om de intense angst om levend begraven te worden. Eeuwen geleden waren er natuurlijk ook al artsen die prima konden vaststellen of iemand was overleden, maar toch waren er soms twijfels over de deskundigheid van de wetenschap. Wat als men te vroeg werd doodverklaard? Zo nu en dan verschenen in de pers bovendien (meestal dubieuze) berichten over mensen die plotseling ‘wakker’ zouden zijn geworden, terwijl een arts kort daarvoor al had verklaard dat de familie de uitvaart mocht gaan regelen.

Een bekend verhaal dat in Amerika geregeld werd rondverteld, draait om Anne Hill Carter Lee. In 1804 zou zij na een maandenlange griep zijn overleden. De vrouw lag roerloos in bed, reageerde niet meer op prikkels en, het belangrijkste, de artsen constateerden geen hartslag. Het lichaam van Anne werd hierna in een kist gelegd en drie dagen later bijgezet in het familiegraf. Kort hierna hoorde een weduwnaar die op de begraafplaats het graf van zijn echtgenote bezocht onverwachts echter geluid uit de kist komen. Toen hij even stilstond hoorde hij Anne Lee zelfs om hulp roepen. De kist werd hierna snel geopend. De Amerikaanse bleek inderdaad nog te leven en in de maanden hierna kwam ze ook haar griep te boven. Anne Lee zou vervolgens nog tot 1829 leven en in die tijd ook nog het leven schenken aan een beroemd jongetje. Dit zoontje, Robert E. Lee, ontpopte zich tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog later tot een van de helden van de zuidelijke staten. Aangezien geen harde bronnen bekend zijn over de uiterst merkwaardige herrijzenis van de moeder van de generaal, gaan de meeste historici er van uit dat we hier te maken hebben met een typisch broodjeaapverhaal.

Verhalen over vroegtijdige begrafenissen bleven in de negentiende eeuw echter rondzingen. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat bijvoorbeeld George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten, zijn persoonlijke secretaris op zijn sterfbed dringend verzocht om zijn lichaam niet in de grafkelder te plaatsen voordat er na zijn dood drie dagen waren verstreken. Hij wilde dat honderd procent zeker was dat hij echt was overleden.

Literatuur

Een bekende schrijfster die in de negentiende eeuw inspeelde op de angst om levend in het graf te belanden was Mary Shelley. In haar beroemde roman Frankenstein is veel aandacht voor de vage grens tussen leven en dood. De Amerikaanse dichter en schrijver Edgar Allan Poe publiceerde in 1844 verder een beroemd verhaal waarin de vroegtijdige begrafenis centraal staat. Zijn werk The Premature Burial draait om een man die totaal geobsedeerd is door de angst om levend begraven te worden en zelfs een graf ontwikkelt met apparatuur waarmee hij om hulp kan roepen als hij na de ‘dood’ wakker wordt.

Uitvindingen

Dergelijke kisten werden ook écht ontwikkeld. In 1843 kreeg de Amerikaanse uitvinder Christian H. Eisenbrandt bijvoorbeeld patent op een Life preserving coffin in doubtful cases of actual death (zie afbeelding boven dit artikel). Deze bijzondere kist bevatte een deksel die door middel van een mechanisme van binnenuit kon worden geopend. Wie onverwachts ontwaakte in zijn of haar graf kon zo dus eigenhandig de kist openen (en nabestaanden vermoedelijk de stuipen op het lijf jagen).

Ook bekend is het ontwerp van Eisenbrandts landgenoot Franz Vester. In 1868 ontving hij patent op een kist met daarin een touw dat verbonden was met een bel boven de grond. Wie levend wakker werd in het graf kon daarmee proberen hulp in te roepen.

Tot slot moeten we de Russische edelman Michel de Karnice-Karnicki nog noemen. In 1897 ontving deze uitvinder patent op een ‘veiligheidskist’, bijgenaamd Le Karnice. De bijzondere doodskist bevatte een systeem dat beweging kon detecteren. Als de overledene na zijn of haar begrafenis in beweging kwam, werd er een buis geopend die naar boven liep en de ‘dode’ in staat stelde iets te doen wat het niet werd geacht te kunnen: ademen. Tegelijkertijd werd een vlag omhoog gestoken en ging een bel rinkelen om de aandacht van de levenden te trekken.

Deze ingenieuze doodskist wordt ook vermeld in het vermaarde Guinness Book of World Records. Dit dankzij de achtenzeventigjarige Italiaan Faroppo Lorenzo die in 1898 het bizarre wereldrecord voor de langste vrijwillige begrafenis op zijn naam zette. De avontuurlijke bejaarde nam op 17 december plaats in Le Karnice en werd pas negen later, op 26 december, weer opgegraven. Wat hem motiveerde hebben we niet kunnen achterhalen. Niet uitgesloten kan worden dat de Italiaan, zoals wel meer mensen, op zag tegen familieverplichtingen tijdens de kerstdagen.

Bronnen ▼