Dark
Light

Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) – Oorzaken, veldslagen & tijdlijn

9 minuten leestijd
Amerikaanse Burgeroorlog - Slag bij Gettysburg (Publiek Domein - wiki)
Amerikaanse Burgeroorlog - Slag bij Gettysburg (Publiek Domein - wiki)

De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) is een van de meest invloedrijke gebeurtenissen uit de negentiende eeuw. Wat waren de oorzaken van deze grote burgeroorlog tussen het Noorden en Zuiden van de Verenigde Staten? Hoe verliep de burgeroorlog? En welke gevolgen had de Amerikaanse Burgeroorlog op korte en lange termijn? Een korte geschiedenis van een van de meest invloedrijke burgeroorlogen uit de wereldgeschiedenis.

Tussen 12 april 1861 en 9 april 1865 – zo’n 80 jaar na de Amerikaanse Revolutie – werden de Verenigde Staten geteisterd door een ingrijpende burgeroorlog. Deze is de boeken ingegaan als de Amerikaanse Burgeroorlog. De oorlog kostte aan zo’n 620.000 mensen het leven en liet circa 350.000 Amerikanen gewond achter.

Zuiden (Confederacy) en Noorden (Union) als strijdende partijen. Welke staten?

De Amerikaanse Burgeroorlog wordt in het Engels American Civil War genoemd, maar ook wel aangeduid als ‘War Between the States’ of ‘The Lost Cause’ (twee benamingen die in het Zuiden gebezigd worden) of kortweg als Civil War. Aan de ene kant stonden de agrarische, zuidelijke staten, die zich afscheidden als Confederate States of America en wiens inwoners ook wel spottend ‘Dixies’ werden genoemd. Deze Confederatie bestond uit de elf zuidelijke staten South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana, Texas, Virginia, Arkansas, Noord-Carolina en Tennessee. In Maryland steunden veel inwoners de Confederacy, maar officieel scheidde Maryland zich niet af van de United States.

Monument ter nagedachtenis aan de slag bij Antietam, de bloedigste dag uit de Amerikaanse burgeroorlog (CC BY-SA 4.0 - Astoddard73)
Monument ter nagedachtenis aan de slag bij Antietam, de bloedigste dag uit de Amerikaanse burgeroorlog (CC BY-SA 4.0 – Astoddard73)

De andere partij, het Noorden (de Union of Unie, wiens inwoners door zuiderlingen de Yankees genoemd werden), werd gevormd door 21 noordelijke staten, onder andere New York, Michigan, Ohio, Pennsylvania en Kansas.

Daarnaast bevonden zich nog vier zogenoemde ‘grensstaten’, die pro-slavernij waren, maar wel deel uitmaakten van de Unie: Maryland, Kentucky, Missouri en West-Virginia.

Belangrijkste oorzaken van de Amerikaanse Burgeroorlog

Doorgaans onderscheiden historici twee hoofdzaken van de Amerikaanse Burgeroorlog. De eerste had te maken met de uitbreiding van de slavernij. Het Zuiden wilde verdere uitbreiding, terwijl het Noorden hierop restricties wilde. In de tweede plaats speelde de vraag in hoeverre Amerikaanse staten soeverein waren. Of had de nationale regering meer zeggenschap dan de staten zelf?

De drijvende kracht over het conflict waren echter de grote economische verschillen tussen het Noorden en Zuiden. Dit probleem was de motor achter bovengenoemde oorzaken (bestuursdiscussies en slavernijuitbreiding) en was ontstaan in de achttiende eeuw door de Industriële Revolutie. In het Noorden was de industrie van belang. In het Zuiden bepaalden de agrarische sector en plantages de economische conjunctuur. In de kern was de grote kwestie dat het Zuiden meende niet zonder slavernij te kunnen (vanuit economisch oogpunt), terwijl het Noorden de uitbreiding van de slavernij een halt wilde toeroepen en inzette op industriële ontwikkeling.

Zwarte soldaat tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (ca. 1863)
Zwarte soldaat tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (ca. 1863)

Chronologie & tijdlijn van de Amerikaanse Burgeroorlog

Lincoln gekozen tot president: 6 november 1860

De verkiezing van de Republikein Abraham Lincoln tot president, in 1860, vormde de aanleiding tot de Amerikaanse Burgeroorlog. Lincoln wilde de slavernij afschaffen. Het beeld van Lincoln als grote bevrijder van de slaven, denk aan zijn Emancipatiedeclaratie (1863), wordt wel eens genuanceerd. Hij zou ook pragmatische motieven hebben gehad. Tijdens de burgeroorlog wilde Lincoln de bevrijde slaven uit het Noorden – zo’n 200.000 personen – bijvoorbeeld opnemen in het leger van de Union. Ook had hij plannen om de slaven naar andere Britse koloniën te deporteren. Assimilatie van de Afro-Amerikaanse bevolking was voor Lincoln in elk geval geen eerste prioriteit.

Zuidelijke staten maken zich los: december 1860-februari 1861

Vlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika, 1861–1863
Vlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika, 1861–1863
In de maanden na de verkiezingswinst van Lincoln verlieten zeven zuidelijke staten, die de afschaffing van de slavernij niet wilden meemaken, de Verenigde Staten. Dit begon op 20 december 1860 met South Carolina, gevolgd door de afscheiding van Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana in januari, en eindigde met de afscheiding van Texas op 1 februari 1861.

De Zuidelijke Staten sloten zich op 4 februari aaneen tot de Confederate States of America (de Confederatie), stelden een voorlopige grondwet op en kozen op 9 februari een eigen president: Jefferson Davis. In april en mei sloten de staten Virginia, Arkansas, North Carolina en Tennessee zich nog bij de Confederatie aan.

Aantreden van Lincoln: 4 maart 1861

Tijdens zijn inauguratie als Amerikaans president, op 4 maart 1861, probeerde Lincoln het Zuiden en Noorden te verzoenen. In zijn inaugural address sprak de kersverse president over de relatie tussen de noordelijke en zuidelijke staten onder meer het volgende:

“We are not enemies, but friends. We must not be enemies. Though passion may have strained it must not break our bonds of affection.”

Lincoln verklaarde verder dat hij niet van plan was de afgescheiden Zuidelijke staten aan te vallen en dat hij alleen de Noordelijke bezittingen wilden beschermen. Herstel van de Unie was de hoogste prioriteit van de kersverse president. Onderhandelen met vertegenwoordigers van de Geconfedereerde Staten wilde hij echter niet, omdat hij daarmee de suggestie zou wekken dat hij de tegenpartij als een onafhankelijke staat erkende.

Aanval op Fort Sumter (Publiek Domein - wiki)
Aanval op Fort Sumter (Publiek Domein – wiki)

Begin van de gevechten: 12 april 1861

De eerste gevechten tussen het Noorden en Zuiden vonden plaats bij Fort Sumter in Charleston Harbor, North Carolina. Dit fort lag dus op het (niet erkende) grondgebied van de Geconfedereerde Staten, maar werd nog bemand door de Unie. Lincoln wilde het fort per se behouden en had in de aanloop naar de aanval door ongewapende schepen laten bevoorraden. In opdracht van president Jefferson Davis openden de Zuidelijken op 12 april 1861 het vuur op het fort. In enkele dagen tijd werden er liefst 3000 granaten op het fort afgevuurd. Tegen dit geweld waren de verdedigers niet bestand. Op 13 april besloot men zich daarom over te geven. De Slag bij Fort Sumter geldt als het begin van de Amerikaanse Burgeroorlog.

Lincoln gaf zich hierna niet gewonnen en verklaarde dat alle forten die sinds de afscheiding van de zeven zuidelijke staten op de Unie waren veroverd, weer teruggewonnen moesten worden. De staten Tennessee, Arkansas, North Carolina en Virginia weigerden echter troepen te leveren voor de strijd tegen het Zuiden. De staten scheidden zich daarom ook af en voegden zich bij de Zuidelijke Confederatie.

Enkele belangrijke veldslagen en generaals

De jonge Robert E. Lee
De jonge Robert E. Lee
In de beginfase van de burgeroorlog waren vooral de zuidelijke staten aan de winnende hand. Belangrijke veldslagen waren onder meer de Slag bij Bull Run / Manassas (juli-augustus 1861), de Slag bij Shiloh (april 1862), de Slag bij Antietam (17 september 1862: met 26.000 doden de bloedigste dag uit de burgeroorlog) de Slag bij Perryville (oktober 1862), de Slag bij Fredericksburg (december 1862), en – daarover straks meer – de beruchte Slag bij Gettysburg van 1 tot 3 juli 1863. In 1864 vonden onder meer de Battle of the Wilderness (mei), de Slag bij Cold Harbor (juni), de Slag om Atlanta (juli-september) en de Slag om Franklin, Tennessee (november) plaats. De laatste veldslagen uit de burgeroorlog waren de Slag bij Fort Fisher (januari 1865) en de Slag bij Palmito Ranch in Texas op 12 en 13 mei 1865.

Tijdens bovengenoemde en veldslagen onderscheidden diverse generaals uit de Amerikaanse Burgeroorlog zich in de strijd. De bekendste legeraanvoerders van de zuidelijke Confederatie waren Robert E. Lee, Joseph E. Johnston, John Bell Hood en Jubal Early.

De noordelijke Unie werd aangevoerd door onder meer Ulysses S. Grant, John Pope, George B. McLellan, Willliam T. Sherman, Philip H. Sheridan, Joseph Hooker, George G. Meade en admiraal David G. Farragut.

De Slag bij Gettysburg (1-3 juli 1863)

Dé beroemdste veldslag uit de Amerikaanse Burgeroorlog was de bloedige slag bij Gettysburg, in juli 1863, in de staat Pennsylvania. De strijd bij deze plaats kostte aan circa 50.000 militairen het leven. De zuidelijke Confederates werden verslagen door de legers van de Unie onder generaal Meade. Deze noordelijke overwinning was – samen met de val van Vicksburg – een beslissend keerpunt in de Amerikaanse Burgeroorlog. Hierna verschoof het initiatief in de strijd naar de noordelijke legers.

Beroemd werd een speech van Abraham Lincoln op 19 november 1863, de zogeheten Gettysburg Address, die twee minuten duurde en het begin was van Gettysburg als nationale herinneringsplaats. Lincoln opende met de beroemde geworden woorden:

“Four score and seven years ago our fathers brought forth on this continent, a new nation, conceived in Liberty, and dedicated to the proposition that all men are created equal. Now we are engaged in a great civil war, testing whether that nation, or any nation so conceived and so dedicated, can long endure. We are met on a great battle-field of that war.”

Herverkiezing van Abraham Lincoln: 8 november 1864

Abraham Lincoln werd in november 1864 opnieuw verkozen tot president van de Union. Hij versloeg George B. McClellan, de kandidaat van de Democraten. Lincoln zei na zijn overwinning:

“I earnestly believe that the consequences of this day’s work will be to the lasting advantage, if not the very salvation, of the country.”

Shermans mars naar de zee, gravure door Alexander Hay Ritchie (Publiek Domein - wiki)
Shermans mars naar de zee, gravure door Alexander Hay Ritchie (Publiek Domein – wiki)

Mars naar de Zee: 15 november-21 december 1864

Op 15 november 1864 begon de beroemde veldtocht Mars naar de Zee (de Savannahveldtocht) in
Georgia, onder leiding van de noordelijke generaal Sherman van Atlanta. Een legermacht van 62.000 man trok van Atlanta naar Savannah in Georgia en vernietigde de complete infrastructuur: de industrie, spoorwegen, privé-eigendommen: alles ging eraan. Het vermeende motto van generaal Sherman was…

“…I can make Georgia howl!”

Einde van de burgeroorlog: 9 april 1865

Op 9 april 1865 gaf de zuidelijke generaal Lee zich over aan de Union-aanvoerder Grant, bij Appomattox Courthouse in Virginia. Deze gebeurtenis geldt als het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog, hoewel er daarna, onder meer tot 18 april (toen generaal Johnston zich overgaf), maar ook op 12 en 13 mei in Texas, nog wel wapengekletter plaatsgevonden heeft.

De moord op Abraham Lincoln
De moord op Abraham Lincoln

Moord op Abraham Lincoln: 14 april 1865

Op 14 april 1865 werd de zittende president Abraham Lincoln vermoord door John Wilkes Booth bij het Ford’s Theater in Washington. De republikeinse vicepresident Andrew Johnson volgde Lincoln een dag later op als Amerikaans president.

Ratificatie van het Dertiende Amendement: 18 december 1865

Met de ratificatie van het Dertiende Amendement op de Amerikaanse grondwet, op 18 december 1865, was de afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten een feit.

Belangrijkste gevolgen van de Amerikaanse Burgeroorlog

Gatling Gun uit 1865 (Publiek Domein - wiki)
Gatling Gun uit 1865 (Publiek Domein – wiki)
Naast de afschaffing van de slavernij had de Amerikaanse Burgeroorlog nog enkele andere diepgaande gevolgen. Zo werden op 2 maart 1867 de Reconstructiewetten van kracht, die de zuidelijke staten in vijf bezettingszones verdeelde totdat de rechten van de zwarte bevolking erkend werden. In 1877 maakte president Heyes deze maatregelen ongedaan en voerde een segregatiestelsel in.

Een voor de zuidelijke staten wrang gevolg van de burgeroorlog was dat de economische verschillen nog groter werden. Het Noorden industrialiseerde verder en kon veel meer investeerders binnenhalen. Er kwam verder een migratiestroom op gang van zwarten uit het Zuiden naar de grote steden in het Noorden. Dit alles leidde tot een verdergaand economisch verval in het Zuiden. De afschaffing van de slavernij maakte de economische situatie in het Zuiden nog complexer: veel boeren die gewend waren met slaven te werken, gingen hierdoor failliet.

Ten slotte leidde de burgeroorlog ook tot een nieuwe oorlogsvoering. De Amerikaanse Burgeroorlog is dan ook wel een betiteld als de ‘eerste moderne oorlog’. Er werd vooral gevochten om grote steden en plaatsen (in plaats van alleen op open velden), steden werden gebombardeerd en de voorloper van de mitrailleur, de Gatling Gun, deed zijn intrede. Ook vocht men op zee voor het eerst met onderzeeërs en tankers.

Enkele films over de oorlog

Er zijn in de afgelopen zestig jaar diverse speelfilms gemaakt met de Amerikaanse Burgeroorlog als centraal thema. De bekendste films zijn Glory (1989), Gettysburg (1993), Gods and Generals (2003), North & South (1985), Shenandoah (1965). Vooral de films Gettysburg en Gods and Generals zijn de moeite van het kijken waard, omdat in deze films de bekendste generaals en veldslagen uit de jaren 1861-1865 voorbijkomen.

Boek: Nederlanders in de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) – Wim van der Giessen

Bronnen

Boeken
Enkele standaardwerken over de Amerikaanse Burgeroorlog zijn:

-James M. McPherson, The Battle Cry of Freedom: the Civil War Era (Oxford University Press, 1988 [2003)].
-Drew Gilpin Faust, This Republic of Suffering. Death and the American Civil War (2009).
-Cole Christian Kingseed, The American Civil War (Westport, CT en Londen: Greenwood Press, 2004).

Internet
-https://www.britannica.com/event/American-Civil-War
-https://verenigdestaten.info/amerikaanse-burgeroorlog/
-https://www.battlefields.org/learn/articles/brief-overview-american-civil-war
-https://historiek.net/lincoln-wilde-bevrijde-slaven-deporteren/10463/
-https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/27172/de-founding-fathers-en-de-slavernij.html
-https://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/uscivilwar/timeline/timelinecivilwar.html
-https://tiogatours.nl/voorpret/infotheek/geschiedenis/amerika/1865–einde-amerikaanse-burgeroorlog/
-http://www.historyplace.com/civilwar/
-https://nl.wikipedia.org/wiki/Noordelijke_staten

Enne Koops (1978-2023) was historicus en docent geschiedenis en maatschappijleer aan het Rietschans College in Ermelo. Zijn interesse ging uit naar onderwerpen als religie- en cultuurgeschiedenis, oorlogen, migratie, en de geschiedenis van Noord-Amerika, Nederland en Duitsland. Publiceerde vele artikelen op Historiek. Zie ook: In memoriam

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Meer informatie

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×