Archeologen op zoek naar resten Johan van Oldenbarnevelt

Er komt een groot archeologisch onderzoek waarbij geprobeerd wordt de stoffelijke resten van Johan van Oldenbarnevelt te vinden. Dat heeft minister van Engelshoven (Cultuur) namens het kabinet per brief aan de Tweede Kamer laten weten.

Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, een van de grondleggers van de Nederlandse republiek, werd na een conflict met prins Maurits, de zoon van Willem van Oranje, op 13 mei 1619 op beschuldiging van landverraad onthoofd op het Binnenhof in Den Haag. Zijn resten werden hierna in een kist bijgezet in de Hofkapel bij het Binnenhof. Eind negentiende eeuw was deze kapel dusdanig vervallen dat deze werd afgebroken. Tijdens deze werkzaamheden zijn verschillende lichaamsresten gevonden. De grafkelder bleef echter ongemoeid en werd samen met de overblijfselen dichtgemetseld.

SP-Kamerlid Ronald van Raak pleit al lange tijd voor een zoektocht naar de stoffelijke overblijfselen van Van Oldenbarnevelt. Hij vindt het een vreemde zaak dat de resten van de prominente staatsman mogelijk in een vergeten kelder liggen. Twee jaar geleden maakte het kabinet al bekend de mogelijkheden van een zoektocht te gaan onderzoeken. De verbouwing van het Binnenhof wordt nu aangegrepen om dat onderzoek inderdaad te laten plaatsvinden. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), verantwoordelijk voor het onderzoek, meldt hierover:

“De wetenschappelijke en maatschappelijke betekenis van deze plek is dusdanig groot dat het kabinet kiest voor het uitvoeren van deze opgraving. Zo kunnen we archeologisch onderzoek en onze nationale geschiedenis aan een breed publiek presenteren. Dit sluit aan bij de ambitie uit het regeerakkoord om meer aandacht te besteden aan historische plaatsen.”

In de grafkelder onder de Eerste Kamer liggen de resten van enkele honderden andere historische figuren. Door verschillende verbouwingen en herordeningen van de graven liggen de resten hoogstwaarschijnlijk echter niet meer in de context van hun oorspronkelijke begraving.

Voor de archeologen wordt het een uitdaging om vast te stellen welke resten precies van Johan van Oldenbarnevelt zijn. En of dat gaat lukken is maar zeer de vraag. Het kabinet tempert in ieder geval de verwachtingen en acht de slagingskans “zeer klein”. Op dit moment is bijvoorbeeld nog geen hedendaagse DNA-match beschikbaar waarmee de stoffelijke resten van Johan van Oldenbarnevelt zouden kunnen worden geïdentificeerd. Gehoopt wordt dat men ook de resten van de zoon raadpensionaris zal aantreffen. Deze Reinier werd vier jaar na de dood van zijn vader in Den Haag onthoofd en zijn resten belandden ook in de Hofkapel. Als men twee genetisch nauw verwante skeletten vindt, zou de kans groot zijn dat het om Johan en Reinier van Oldenbarnevelt gaat.

Onduidelijk

Dat de resten van zowel Johan als Reinier na hun onthoofding overgebracht werden naar de Hofkapel staat vast. Onzeker is echter dat ze daar ook altijd zijn blijven liggen.

Bekend is dat de familie van de staatsman begin zeventiende eeuw eigenlijk een mooi graf wilde maken dat paste bij zijn statuur. De Staten Generaal gaven daarvoor echter geen toestemming, mogelijk uit angst dat het graf als een soort bedevaartsoord voor tegenstanders van de stadhouder zou gaan fungeren. Van Oldenbarnevelt’s stoffelijk overschot moest dus in de Hofkapel blijven. Er werd alleen toestemming verleend om de goedkope kist te vervangen door een mooi nieuw exemplaar dat meer paste bij de statuur van de voormalige raadpensionaris. Bij het graf in de kelder werd geen aanduiding of markering geplaatst. Mede daardoor is onduidelijk wat er verder mee is gebeurd.

In de loop der tijd zijn er wel allerlei (wilde) theorieën rond gegaan. Volgens één lezing werd de kist op een nacht door familie van Van Oldenbarnevelt weggenomen. Daarna zou de staatsman een herbegrafenis hebben gekregen in een kerk in de heerlijkheid Berkel, die hij in 1600 had aangekocht. Mocht Van Oldenbarnevelt daar inderdaad zijn herbegraven dan moet dat in het diepste geheim zijn gebeurd aangezien geen enkele historische bron een dergelijke gebeurtenis vermeld. Er is ook wel eens beweerd dat personen uit de kringen van de stadhouder het stoffelijk overschot lieten verdwijnen. CDA-prominent Ben Knapen publiceerde in 2005 een biografie van Johan van Oldenbarnevelt. Over de laatste rustplaats van de staatsman schreef hij hierin onder meer:

“Twee eeuwen later werd nog ergens in het land, in Overschie, een graf opengemaakt waar Oldenbarnevelts gebeente werd vermoed, maar het hoofd en de romp van het aangetroffen stoffelijk overschot bleken nog te zeer aan elkaar vast te zitten om het vermoeden te staven. […] Niet onwaarschijnlijk is dat zijn overblijfselen te midden van andere beenderen in de loop van de achttiende eeuw bij een verbouwing gewoon zijn verdwenen. Wonderlijk blijft het wel dat ons land op deze klungelige wijze de stoffelijke resten van zijn oprichter is kwijtgeraakt.”

Kritiek

Er is ook kritiek te horen op het archeologisch onderzoek. Zo wijzen enkele historici in NRC bijvoorbeeld op het Verdrag van Valletta (1992), dat ook door Nederland is ondertekend. Hierin is onder meer vastgelegd dat archeologische opgravingen pas mogen plaatsvinden als het behoud van het erfgoed in het geding is. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de aanleg van nieuwe woonwijken.

“De renovatiewerkzaamheden die in de Hofkapel gepland zijn, hebben geen betrekking op de vloer en de onderliggende grafkelders. Er is dus, wanneer de regels van het verdrag worden gevolgd, geen enkele reden om te gaan graven in de kapel. De minister heeft hier een oplossing voor gevonden. In een brief aan de Tweede Kamer schrijft ze dat er „op bijzondere wetenschappelijke gronden” gekozen kan worden om toch een archeologische opgraving te starten. Welke deze bijzondere wetenschappelijke gronden zijn, is ons een raadsel.”

De historici vinden het verder dubieus dat de resten van de staatsman als “relikwieën” worden nagejaagd. Volgens hen zijn er “betere en wetenschappelijk urgentere manieren” om archeologie en nationale geschiedenis onder de aandacht te brengen van het grote publiek. De briefschrijvers roepen de Tweede Kamer op een stokje te steken voor het plan.

“Ons nationaal erfgoed verwordt tot een symbolisch pr-moment, gebouwd op een niet-bestaand mysterie, voor een minister die verder bar weinig heeft geïnvesteerd in archeologie of geschiedenis.”

De verwachting is dat het archeologisch onderzoek – als het ondanks de kritiek doorgang vindt – eind 2021 zal worden afgerond.

Ook interessant: Executie van Johan van Oldenbarnevelt (1619)
…of: Een wereld van verschil: Maurits en Oldenbarnevelt
…of: Medestander Johan van Oldenbarnevelt werd postuum opgehangen
Boek: Johan van Oldenbarnevelt 1547-1619 – Grondlegger van de Nederlandse staat

Bronnen ▼