De eerste Romeinse keizer: Augustus. Zijn naam betekent ‘de verhevene’. Hij wordt geboren als Gaius Octavius en is een achterneef van Gaius Julius Caesar. Keizer Augustus regeert van 27 voor Christus tot 14 na Christus. Onze maand augustus is naar deze Romeinse keizer vernoemd.
Caesar is erg gesteld op zijn achterneef en ontfermt zich over hem. Hij laat hem deelnemen aan zijn triomftocht na de overwinning in de burgeroorlog en hij neemt zijn jonge achterneef mee op veldtocht naar Hispania tegen de zonen van de verslagen Pompeius. Tijdens deze missie ziet Caesar zijn vermoeden bevestigd: Gaius Octavius is een dappere strijder.
Erfgenaam
Verdeeldheid
Bij terugkomst treft hij een Rome dat is verdeeld in twee politieke kampen. Aan de ene kant staan de aanhangers van de vermoorde Julius Caesar onder leiding van zijn onderbevelhebber Marcus Antonius. De andere groep is die van de ‘caesarmoordenaars’ die zich rond Gaius Cassius Longinus hebben geschaard. Octavianus eist zijn erfenis op bij Marcus Antonius, maar deze weigert hem het vermogen van Caesar te geven.
Octavianus rekruteert een leger onder de veteranen van zijn adoptievader. Hij betaalt hen deels uit eigen zak wat hem erg geliefd maakt. Met zijn leger en de politieke steun van de zeer invloedrijke senator Marcus Tullius Cicero weet Octavianus de senaat te overtuigen hem militair bevelhebber te maken met de voorrechten van senator en consul. Hij krijgt de opdracht Marcus Antonius te bestrijden die op dat moment op veldtocht is in Gallië.
Tweede Triumviraat
In 43 worden de drie aangesteld tot Triumviri Rei Publicae Constituendae Consulari Potestate, ofwel tot ‘driemannen met consulaire gezag voor het inrichten van de staat’. Ze bezitten alle politieke en militaire macht en hebben alle bevoegdheden die het ambt van dictator ook had. Dit ambt heeft Marcus Antonius echter net het jaar daarvoor bij wet afgeschaft.
Burgeroorlog
De eerste prioriteit is het vullen van de schatkist om de moordenaars van Caesars te bestrijden. Hiervoor hebben de triumviri een hele eenvoudige oplossing: proscripties. Meer dan 200 senatoren en 3000 equites worden ontdaan van hun bezit en vervolgens vermoord of verdreven. Cicero is één van hen. Augustus vult de vrijgekomen senaatsplekken met zijn eigen volgelingen.
De caesarmoordenaars’ Marcus Junius Brutus en Gaius Cassius Longinus bevinden zich in de oostelijke Romeinse provincie Macedonia. In 42 v.Chr. trekken Octavianus en Antonius ten strijde met 28 legioenen en ontketenen een tweede Romeinse burgeroorlog. De twee legers treffen elkaar bij het Macedonische Philippi. In het eerste gedeelte van de veldslag wint Marcus Antonius van Cassius, terwijl Octavianus verliest van Brutus. Maar door een list krijgt Cassius het bericht dat zijn kameraad heeft verloren en Cassius pleegt hierop zelfmoord. Twee weken later verslaat Antonius ook het leger van Brutus en brengt het gehele Romeinse Rijk onder de macht van het Triumviraat.
Oost en west
Octavianus en Antonius verdelen het Rijk. Octavianus neemt de heerschappij van het westelijke deel op zich, Antonius regeert vanaf dat moment de oostelijke provinciën. Octavianus heeft nog één belangrijke vijand: Sextus Pompeius, de zoon van Gaius Pompeius Magnus. Sextus heeft met zijn vloot Sicilië onder controle en hiermee de graantoevoer naar Rome. Octavianus doet een paar pogingen het eiland te veroveren maar slaagt hier niet in. Marcus Agrippa, inmiddels generaal en admiraal, lukt dit in 36 wel. Pompeius wordt in 35 ter dood gebracht. De derde triumvir Lepidus is inmiddels terzijde geschoven.
Al snel valt het hele triumviraat uiteen. In 32 verlaat Antonius zijn vrouw Octavia, de in Rome zeer populaire zus van Octavianus, voor de Egyptische koningin Cleopatra. Het stel erkent Caesarion als de wettelijke zoon van Caesar, waarmee ze impliceren dat Octavianus ten onrechte Caesar heeft opgevolgd. Octavianus is woedend en wil voor eens en altijd af van Antonius en laat hiertoe het testament van deze in het openbaar voorlezen. Hieruit blijkt dat hij grote stukken Romeins grondgebied nalaat aan zijn kinderen van Cleopatra. Ook wenst hij niet in Rome te worden begraven maar in Alexandrië. Rome is beledigd tot op het bot en de publieke opinie keert zich massaal tegen Antonius. De senaat verklaart hem, en daarmee Egypte, de oorlog. Octavianus heeft zijn zin.
Keizer Augustus en de zeeslag bij Actium
Als enige machthebber van het Romeinse Rijk staat Octavianus nu voor een moeilijke opgave. Aan de ene kant moet de staat zo worden ingericht dat het lijkt alsof de Romeinse Republiek blijft voortbestaan. Dat houdt in dat de republikeinse instellingen, zoals de senaat en de consuls, intact moeten blijven. Aan de andere kant moet de nieuwe staatsvorm ook recht doen aan het feit dat de Romeinen al meer dan 70 jaar niet worden bestuurd door het volk maar door militaire bevelhebbers. Aan Octavianus de taak om zijn absolute macht te legitimeren en deze tegelijk te integreren in een republikeinse staatsvorm.
Principaat
Op 13 januari 27 v.Chr. geeft Octavianus al zijn bevoegdheden terug aan de senaat waarmee hij de deze weer tot centraal staatsorgaan maakt en de republiek herstelt. Vervolgens krijgt hij van de senaat de titel Augustus, de verhevene, en wordt het principaat ingesteld. Als princeps heeft Augustus levenslang de bevoegdheden van proconsul, pontifex maximus en tribunus plebis en voert hij het opperbevel over de strijdkrachten. Een bijna koninklijke positie. Het principaat vormt de grondslag voor en de overgang naar het keizerrijk.
In zijn Res Gestae divi Augusti schrijft keizer Augustus het volgende over zijn positie als princeps.
“Nadat ik de burgeroorlogen beëindigd had en toen ik met instemming van iedereen de hoogste macht in handen had, heb ik in mijn zesde en zevende consulaat (28 en 27 v.Chr.) het bestuur over de staat [rem publicam] vanuit mijn macht weer overgedragen in handen van de senaat en het volk van Rome. Als dank voor deze weldaad heb ik bij senaatsbesluit de titel ‘Augustus’ gekregen, (…) Na dit tijdstip stond ik in invloed ver boven ieder ander, maar ik heb niet meer macht gehad dan de mensen die in de verschillende ambten mijn collega waren.”
Pax Romana
Tijdens de regering van Augustus heerst er rust en vrede in het Romeinse Rijk. Dit is het begin van een periode van 200 jaar die bekend staat als de Pax Romana, de Romeinse vrede. Twee eeuwen lang worden er geen oorlogen gevoerd, er is geen sprake van georganiseerd verzet, de handel floreert en het Rijk word goed bestuurd. Keizer Augustus laat veel monumentale bouwwerken optrekken die hij grotendeels met eigen kapitaal financiert.
In zijn privé-leven gaat het echter niet zo goed. Zijn eerste huwelijk is kinderloos, zijn dochter Julia uit zijn tweede huwelijk wordt verbannen en van zijn derde vrouw Livia helpt hem ook niet aan eigen nageslacht. Uiteindelijk adopteert keizer Augustus haar zoons Drusus en Tiberius. Deze laatste volgt hem op als Augustus in 14 na Christus overlijdt tijdens een reis naar Campanië. Augustus wordt 76 jaar oud.
Boek: Augustus – Van revolutionair tot keizer van Rome
Meer Romeinse Rijk
