De baardbelasting van tsaar Peter de Grote

Tsaar Peter de Grote (1672-1725) voerde in 1689 een bijzondere belasting in. Wie voortaan nog met een baard wilde rondlopen, moest daarvoor geld neerleggen. De Russische tsaar, die zelf alleen een snor had, vond baarden overbodig.

Peter de Grote was de eerste Russische tsaar die met vreedzame bedoelingen West-Europa bezocht. Hij deed onder meer Zaandam en Amsterdam aan, waar hij allerlei kennis opdeed over de scheepsbouw. Na terugkeer in zijn rijk was de tsaar vastbesloten om Rusland te moderniseren zodat het kon concurreren met de Europese supermachten. Hij maakte daarbij gebruik van de kennis die hij in de Nederlanden en enkele andere Europese landen had opgedaan. Hij liet talloze Nederlandse, Franse, Duitse en Engelse wetenschappelijke boeken in het Russisch vertalen. In zijn thuisland introduceerde hij in de periode hierna onder meer de brandweerspuiten en Europese kledij. Ook liet hij de landkaarten verbeteren, voerde hij een nieuwe kalender in en moderniseerde hij de scheepsbouw. En het leger werd grondig hervormd.

De tsaar vond ook dat Russen afscheid moesten nemen van hun ‘achterlijke’ baarden. In het westen werd volgens de vorst vooral gelachen om de rare gezichtsbeharing van de Russen. Biograaf Robert K. Massie omschreef de visie van de tsaar als volgt:

“De baarden vormden een zichtbaar symbool van alles wat hij wilde veranderen, en hij ging op karakteristieke wijze in de aanval door zelf het scheermes ter hand te nemen. Wie vanaf die tijd met een baard een banket of plechtigheid bezocht waar Peter aanwezig was, verliet het pand weer zonder baard.”

Hoewel de tsaar aanvankelijk vooral de strijd aan ging met de baarden in zijn directe omgeving, werd het baardverbod al snel op grote schaal ingevoerd. Alleen geestelijken en boeren mochten hun baard nog laten staan. Alle andere Russen moesten schaar of scheermes ter hand nemen en zich ontdoen van de gezichtsbeharing. Dat het de tsaar ernst was bleek ook uit het feit dat hij ambtenaren toestemming gaf om, waar ze ook kwamen, baarden af te scheren. Of het om hooggeplaatste Russen ging of arme arbeiders, maakte daarbij geen verschil.

De belasting

Wie zijn baard per se wilde behouden, probeerde de ambtenaren om te kopen. Deze vroegen echter zulke hoge bedragen, dat het dragen van een baard een enorm kostbare zaak werd. Uiteindelijk werd daarom besloten een speciale baardbelasting in te voeren. Tegen betaling van een jaarlijks bedrag mocht men de baard houden. Men kreeg vervolgens een ketting om de hals met een plaatje waarop werd vermeld dat de baardbelasting was voldaan. Er werd een oplopend tarief gehanteerd. Boeren betaalden ‘slechts’ twee kopeken, terwijl welgestelde kooplieden maar liefst honderd roebel moesten neerleggen. Wie in de directe kringen van de tsaar verkeerde, besloot doorgaans echter de baard maar gewoon te verwijderen. Peter de Grote vond baarden namelijk zo weerzinwekkend, dat hij ze soms eigenhandig en hardhandig bij zijn gasten verwijderde.

Ernstige zaak

Dit alles lijkt vooral een grappige anekdote, maar voor veel Russen was het een uiterst ernstige zaak. Het afscheren van de baard was door de geestelijkheid lang bestempeld als blasfemie. Menig Rus wilde daarom ook per se mét baard begraven worden. Een Engelse ingenieur die begin achttiende eeuw een Russische timmerman sprak bij wie de baard net was verwijderd, schreef hierover:

“Hij was een vakman die zijn bijl vaardig hanteerde en ik had altijd op goede voet met hem gestaan. Ik dreef een beetje de spot met hem (…) zei hem dat hij nu een jongeman was geworden en vroeg wat hij met zijn baard had gedaan. (…) Hij stak zijn hand in zijn hemd, trok zijn baard tevoorschijn en liet hem aan mij zien; hij zei me ook dat hij, als hij naar huis ging, hem zou bewaren om hem in zijn kist te laten leggen en samen met hem te laten begraven, zodat hij, als hij in het hiernamaals kwam, verantwoording zou kunnen afleggen.”

Hendrik VIII

Peter de Grote was niet de eerste die een baardbelasting invoerde. In de zestiende eeuw ging koning Hendrik VIII van Engeland hem voor. Deze vorst, vooral bekend vanwege zijn vele huwelijken en conflict met de Katholieke Kerk, voerde al in 1535 een belasting op baarden in. Hoe groter de baard, hoe meer men moest betalen. Lange baarden werden mede hierdoor een soort statussymbool. Hendrik VIII had zelf ook een weelderige baard. Zijn bijzondere belasting hield niet erg lang stand, maar werd later door zijn dochter Elizabeth I van Engeland weer ingevoerd.

Boek: Peter de Grote – Een biografie

Bronnen ▼