Francisco de Orellana, bedwinger van de Amazone

Francisco de Orellana (1511-1546), de Spaanse veroveraar (conquistador) en ontdekkingsreiziger die met name bekend is geworden omdat hij de eerste Europeaan was die de Amazone afvoer. De oostelijke provincie Orellana in Ecuador is naar de ontdekkingsreiziger vernoemd.

Samen met Francisco Pizarro nam hij deel aan de verovering van Peru. In 1541 slaagt hij erin de volledige Amazone door te varen. Deze op één na langste rivier ter wereld heeft een totale lengte van ongeveer 6530 kilometer. Het was aanvankelijk overigens helemaal niet de bedoeling van de Spanjaard om de rivier helemaal af te varen.

Op expeditie

Orellana’s verhaal begint in 1540. Hij reist dan naar Quito, de hoofdstad van Peru. Het was de bedoeling dat hij Gonzalo Pizarro, gouverneur van Quito, bij zou staan tijdens een expeditie naar het binnenland van Peru. Doel van deze trip was onder meer de vondst van het legendarische rijk El Dorado.

Volgens de geruchten zou er op het nog maar net ontdekte continent namelijk een rijk zijn waar de heerser zich dagelijks met stofgoud insmeerde. Tijdens de expeditie bekleed Francisco de Orellana de functie van gouverneur-luitenant.

De expeditie loopt uit op een deceptie. Na tien weken hebben de mannen van Pizarro nog steeds geen enkele rijkdom gevonden. Pizarro toont zich een wreed leider. Omdat de indianen die ze tegenkomen hem niet kunnen vertellen waar de rijkdommen te vinden zijn, laat hij er enkele levend verbanden. Ook laat hij zijn bloedhonden op de inheemse bevolking los.

Slachtoffers

Bang als ze waren, zouden de indianen hierna steeds vaker verhalen hebben verteld over grote rijkdommen in de wouden van Zuid-Amerika. De goudkoorts van de Spanjaarden wordt hierdoor verder aangewakkerd.

De tocht heeft te lang geduurd en zijn tol geëist. De vierduizend indianen die de Spanjaarden meegenomen hadden op expeditie, zijn nagenoeg allemaal dood en veel reizigers zijn ziek.Pizarro beveelt daarom aan de oevers van de Cocoa-rivier (uitstromend in de Napo) een schip te bouwen waarmee de zieken en zware vracht kunnen worden vervoerd. Na een maand is de tweemaster klaar. Het schip wordt de San Pedro genoemd.

Voedsel

Voor de expeditie voortgezet kan worden moet er echter voedsel komen. Pizarro beveelt Orellana daarom om met het gebouwde schip de rivier de Napo af te varen en eten te zoeken. Orellana gaat met vijftig man op pad en belooft binnen twee weken terug te keren. Het loopt echter anders. Orellana keert niet terug. Pizarro en zijn mannen besluiten daarom terug te keren naar Quito.

Pas een jaar later ziet een Spanjaard Orellana weer. Meer dood dan levend arriveert hij in Spanje. De Spanjaard bleek de gehele Amazone af te hebben gevaren, nadat hij vermoedelijk een zijrivier van de Napo had bedwongen. Hij en zijn mannen hadden nauwelijks te eten gehad en – volgens de Dominiscaner monnik Gaspar de Carvajal die een uitgebreid reisverslag maakte – uit nood zelfs leer en schoenzolen hebben gegeten.

Strijdende vrouwen

Pizarro denkt dat Orellana hem en zijn mannen bewust in de steek heeft gelaten, maar de uitgemergelde Orellana ontkent dit. Hij vertelt dat ze nadat ze in een dorp voedsel hadden gevonden niet in staat waren geweest stroomopwaarts terug te varen en noodgedwongen de stroom verder af waren gevaren.

Tijdens de toch zou Orellana diverse keren in gevecht zijn geraakt met inheemse stammen en met indianen die geleid werden door Amazonen, vrouwelijke krijgers. Historici betwijfelen niet dat er vrouwen hebben meegevochten, maar denken ook dat de Spanjaarden mannelijke langharige indianen in veel gevallen voor vrouwen hebben aangezien. Feit is dat de op een na langste rivier ter wereld door de gevechten met deze inheemse bevolking de naam Amazone heeft gekregen.

Als Orellana en zijn mannen acht maanden hebben gevaren bereiken ze eindelijk de Atlantische Oceaan. De Spanjaard keert terug naar zijn vaderland en vertelt daar de verhalen over zijn tocht. Hij krijgt toestemming om het gebied rond de Amazone te koloniseren. Dit onder de naam Nieuw Andalusië. In 1544 vertrekt Orellana opnieuw naar de Amazone.

Tijdens de tweede reis over de Amazone overlijdt Francisco de Orellana.

Boek: Zeevaarders en ontdekkingsreizigers