Bot vangen – Herkomst van het gezegde

De uitdrukking ‘bot vangen’ (ook wel botvangen) heeft een negatieve klank. Degene die bot vangt, faalt en bereikt zijn of haar doel niet. Waar komt dit gezegde vandaan?

Betekenis van bot vangen en soortgelijke uitdrukkingen

Een alternatief zegswijze van bot vangen is ook wel ‘de deur van hout vinden’. Mislukken, falen of ergens niet in slagen na een verzoek, zijn betekenissen van de uitdrukking. ‘Achter het net vissen’ gaat qua betekenis dezelfde kant op: ‘een kans missen’, maar heeft wel een iets minder negatieve bijklank. Soms komen beide uitdrukkingen, bot vangen en achter het net vissen, als contaminatie voor: ‘Hij vangt achter het net’.

Herkomst van de uitdrukking

De uitdrukking botvangen of bot vangen is sinds het begin van de zeventiende eeuw in onze taal bekend. Een vroege variant is aangetroffen in 1630: bot vanghen. De zegswijze heeft niets te maken met de vissoort bot. Vermoedelijk is er een relatie met ‘botten’ ofwel botsen of misslaan. Als bij het roeien de roeispaan niet goed het water inging, maar op het water klapt, ving je bot. F.A. Stoett legde dit in het interbellum als volgt uit:

“In de taal der visschers (van Den Helder) verstaat men onder bot(jes) vangen het boven het water uitslaan van een riem in de deining. De riem die dan geen weerstand van water ondervindt, schiet door en ploft, bot(st) tegen de roeispaan van den voorman op.”

In bovengenoemde betekenis wordt botvangen als visserstaal ook vermeld in G.P.J. Mossel, Manoeuvres met zeil- en stoomschepen (1865). Meer recent zijn er taalkundigen die denken aan een andere herkomst. Bot is ook een term voor het uiteinde van een touw. Wie zijn hengel ophaalde en het bot zag, ‘ving bot’ en had niets aan de haak geslagen.

Ook interessant: Een hard gelag
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼