Brabant tijdens de Eerste Wereldoorlog

Bij Uitgeverij Aspekt is een nieuwe ‘provinciebundel’ verschenen, getiteld Brabant en de Eerste Wereldoorlog (2016). De redactie van de bundel bestaat uit Henk van der Linden, Pauline Onderwater en Tom Sas. Het boek, dat ruim 570 pagina’s telt, geeft een uitgebreid beeld van de situatie in Brabant in de jaren 1914-1918, toen Nederland neutraal was maar op diverse manieren wel degelijk een tik van de oorlog meekreeg.

Eerder verschenen in de reeks ‘provinciebundels’, die uitgaat van de Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog (SSEW), al bundels over Zeeland en Amsterdam, terwijl boeken over Gelderland, Utrecht en een of meer van de noordelijke provincies (Groningen, Drenthe, Friesland) in voorbereiding zijn.

Opzet bundel

Brabant kende in het begin van de twintigste eeuw maar weinig grote plaatsen. Vooral veel dorpen domineerden deze provincie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen Nederland neutraal was, overspoelden honderdduizenden Belgische vluchtelingen en duizenden militairen de provincie. De bundel, met in totaal negentien bijdragen, zoomt vooral in op hoe de ‘gewone’ Brabanders de komst van al deze nieuwkomers ervoeren.

De auteurs van Brabant en de Eerste Wereldoorlog hebben gebruikgemaakt van een reeks bronnen, waaronder memoires, krantenartikelen, verslagen en secundaire literatuur. Enkele thema’s die aan bod komen zijn de situatie op en rond het hoofdkwartier van het Nederlandse veldleger in Den Bosch, de grote legermanoeuvres in Brabant in 1916, dagboeken en memoires van gemobiliseerde soldaten in Brabant, het vluchtoord Uden, de opvang van vluchtelingen in plaatsen als Moergestel en Hilvarenbeek en de ‘dodendraden’ langs de grens met België, die aan honderden mensen het leven kostten.

Heusden en omstreken

De bundel volledig bespreken is niet mogelijk. Daarom geef ik een korte indruk van een aardige bijdrage uit de bundel, namelijk het artikel ‘De gemeente Heusden tijdens de Grote Oorlog’. Het stuk is geschreven door Peter de Jongh, Bert Meijs, Henk de Wit en Kees van den Oord.

Het gebied rond Heusden werd vanaf 11 augustus 1914 aangemerkt als ‘in staat van beleg’, waarna de overheid er circa 1.000 militairen liet inkwartieren. Het oorspronkelijke inwoneraantal van 12.500 mensen groeide zo flink. In Heusden nam het gemeentebestuur de oorlogsdreiging erg serieus:

“Direct na de mobilisatie werd op initiatief van burgemeester Honcoop te Heusden een Rode Kruis-vereniging opgezet. De beide Heusdense ziekenhuizen stelden ieder 12 bedden beschikbaar en dokter Hermans richtte 8 bedden in om in zijn huis patiënten te kunnen opnemen. Voor de opvang van gewonden bestelde men verbandmateriaal. Begin september werd er een cursus gestart in verbandleer en ziekenverpleging. Herpt volgde het voorbeeld van Heusden en richtte eveneens een Rode Kruis-afdeling op. Bijna gelijktijdig werd in Heusden een steuncomité opgericht, speciaal voor hen die door tijdelijke omstandigheden steun nodig hebben.” (363)

De mobilisatie duurde lang en dat leidde in veel plekken in Nederland tot onvrede. ook in Heusden. Door verveling en lamlendigheid ontstaan bij cafés vechtpartijen, terwijl gemobiliseerde soldaten ook op dievenpad gingen. Maar overwegend was er sprake van een rustige situatie en vermaakten de militairen zich op een fatsoenlijke manier. Af en toe ging het wel eens verkeerd en gebeurde er een ongeluk met militairen:

“In juni verdronk te Heusden bij het zwemmen in de Maas de militair Den Hartog. Hij was afkomstig uit Soesterdijk. Hij was de enige zoon van de tuinbaas van het koninklijk paleis. Het stoffelijke overschot werd op kosten van Hare Majesteit naar Soest vervoerd en met militaire eer begraven.” (382)

Slot

Ik eindig met een korte passage uit de inleiding. De redacteuren geven daar aan waarin deze bundel verschilt van eerdere boeken over Brabant en de Eerste Wereldoorlog, en schrijven over de specifieke doelstelling van de nieuwe bundel:

“Er zijn al vele boeken geschreven over allerlei thema’s uit de Eerste Wereldoorlog. dit boek is een poging om de gevolgen van de oorlog voor de gewone Brabantse man en vrouw zichtbaar te maken. Niet voor de stadsmensen, maar voor de mensen op het Brabantse land. We doen dat aan de hand van verhalen die zijn opgetekend door mensen die er zelf bij waren, en door lokale historici die voor hun heemkundekring de geschiedenis van hun eigen omgeving hebben uitgezocht. We doen dat ook aan de hand van wat er destijds in de lokale Brabantse pers verscheen over alledaagse en niet-alledaagse gebeurtenissen die met met de oorlog te maken hadden.” (12)

Boek: Brabant en de Eerste Wereldoorlog – Henk van der Linden

Bekijk dit boek bij: