Carl von Ossietzky ontpopte zich al op jonge leeftijd als een overtuigde pacifist. Eind jaren twintig, begin jaren dertig van de vorige eeuw raakte hij bekend door zijn aanhoudend verzet tegen de oorlogsplannen van Hitler. Het leverde hem de Nobelprijs voor de Vrede op, maar betekende tegelijkertijd ook zijn doodvonnis. Het relaas:
Jeugd en vroege jaren
In 1912 werd Ossietzky lid van de “Deutsche Friedensgesellschaft”, een organisatie die ijverde voor een geweldloze en socialere maatschappij. Enkele maanden later werd hij echter onder de wapens geroepen en bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ingezet aan het westelijk front. Het zou zijn leven drastisch veranderen.
Een zinloze slachting
Nauwelijks vier maanden nadat de stellingenoorlog was begonnen, telde het Duitse leger al meer dan honderdduizend doden. Toen in november 1914 de “Bund Neues Vaterland” werd opgericht, een vredesbeweging die zich radicaal afzette tegen het oorlogsgebeuren, aarzelde Ossietzky dan ook niet om tot de beweging toe te treden. Zijn afkeer voor alles wat met oorlog te maken had werd nog versterkt toen hij met zijn eenheid de slachting zag die tijdens de Slag om Verdun werd aangericht. Het maakte van hem een overtuigde pacifist die de leuze “Nie wieder Krieg” hoog in het vaandel droeg.
De naoorlogse jaren
Na de oorlog keerde Ossietzky terug naar Hamburg waar hij al snel een baan wist te krijgen als secretaris van het “Deutsche Friedensgesellschaft”. Midden jaren twintig werd hij redactiemedewerker bij de “Berliner Volkszeitung”, een in die tijd populair regionaal dagblad om in mei 1927 hoofdredacteur te worden van “Die Weltbuhne”, een weekblad dat voornamelijk politiek-economisch en maatschappelijk getinte opiniestukken publiceerde. Ossietzky maakte dankbaar gebruik van zijn functie om in allerlei publicaties hevig van leer te trekken tegen het in het geheim aan de gang zijnde herbewapeningsprogramma van het leger.
De teneur van Ossietzky’s artikelen was een doorn in het oog van Hitlers nationaalsocialisten. Toen deze begin jaren dertig steeds meer politieke macht verwierven kon een botsing niet uitblijven. In november 1931 werd Ossietzky op beschuldiging van verraad veroordeeld tot achttien maanden cel, maar kwam door een amnestiemaatregel na iets meer dan een jaar opsluiting weer op vrij voeten. Zijn opsluiting weerhield hem er niet van om onmiddellijk opnieuw Hitlers oorlogsplannen openlijk op de korrel te nemen en toen in januari 1933 de nazipartij aan de macht kwam wilde hij van geen wijken weten en besloot hij, in tegenstelling tot vele anderen, Duitsland niet te ontvluchten.
Het verdere verhaal
Nog geen maand na Hitlers aanstelling tot kanselier verwoestte op 27 februari 1933 een brand grotendeels het Rijksdaggebouw in Berlijn. Hoewel tot op de dag van vandaag nog steeds niet helemaal zeker is wie de brand precies stichtte, greep Hitler het voorval aan om zich van zijn politieke opponenten te ontdoen. In de politierazzia’s die daags na de brand volgden werd ook Ossietzky opgepakt en opgesloten in de gevangenis om kort daarna samen met tientallen anderen overgebracht te worden naar Esterwegen, één van de allereerste concentratiekampen die de nazi’s bouwden om tegenstanders van het regime in op te sluiten.
Vrienden en kennissen maakten zich hevig zorgen om Ossietzky’s lot en probeerden hem te helpen door aan zijn arrestatie en opsluiting de nodige ruchtbaarheid te geven. De zaak trok de aandacht van het Nobelprijscomité dat in 1936 besloot om aan Ossietzky de Nobelprijs voor de Vrede toe te kennen voor zijn kritische berichtgeving over de Duitse herbewapening en zijn inspanningen en werk als vredesactivist. Ossietzky zou zijn prijs echter nooit ophalen want hoewel zijn arbitraire opsluiting nu alle krantenkoppen van de internationale pers haalde, werd hij niet in vrijheid gesteld.
Terwijl Duitsland intussen onder het naziregime steeds verder afgleed naar een heuse dictatuur, ging het met Ossietzky’s gezondheid ook almaar slechter. In 1937 kreeg hij tuberculose en toen hij in het voorjaar van het jaar daarop onder internationale druk voor verzorging eindelijk werd getransfereerd naar een Berlijns ziekenhuis was het te laat. Ossietzky, de man die heel zijn leven ijverde voor vrede en er de Nobelprijs voor won, stierf op 4 mei 1938.
Boek: Carl von Ossietzky
