Jan Huijbrechts
Johann Sebastian Bach en de eerste poging tot craniofaciale reconstructie
De Duitse componist Johann Sebastian Bach (1685-1750) heeft als één van de grootste en meest invloedrijke Europese componisten terecht een ereplaats gekregen in elke muziekencyclopedie. Vreemd genoeg vermeldt niet één van deze referentiewerken dat hij, weliswaar postuum, een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de forensische wetenschap.
In 1894 werd de Johanneskerk uitgebreid en gerenoveerd. In het raam van deze werken moest ook een deel van het kerkhof eraan geloven en bijgevolg was dit een uitgelezen kans om op zoek te gaan naar de verloren gewaande stoffelijke resten van de grote componist. Volgens de overlevering lag hij begraven op zes passen van de zuidelijke deur van de kerk in een eiken kist. Dit laatste detail was opmerkelijk. Uit de historische begrafenisregisters van de kerk weten we dat van de 1400 inwoners die in 1750 in Leipzig stierven er slechts twaalf in een eiken doodskist ter aarde werden besteld. Op 22 oktober 1894 werd op die plaats inderdaad een eiken kist gevonden. De stoffelijke resten uit deze kist werden in opdracht van het stadsbestuur door een team van anatomen en medici onder leiding van dr. Wilhelm His, professor anatomie van de universiteit van Leipzig, onderzocht en het kwam daarbij tot de conclusie dat het skelet van een man was die ongeveer 65 jaar oud was toen hij overleed. Een datering die overeenkwam met de leeftijd van Bach.
His’ bevindingen werden in het voorjaar van 1895 gepubliceerd in een 22 pagina’s tellend rapport met de ronkende titel Johann Sebastian Bach: Forschungen über dessen Grabstätte, Gebeine und Antlitz, dat moest bewijzen dat het skelet in kwestie wel degelijk dat van Bach was. His ging daarvoor nog een stap verder door te pogen op een afgietsel van het oorspronkelijke doodshoofd het gelaat te reconstrueren. De anatoom was er namelijk rotsvast van overtuigd dat het gezicht van een individu op basis van de schedel kon worden heropgebouwd. Hij mat, bij wijze van experiment de weefseldikte, ofwel de afstand tussen de huid en het bot, in de gezichten van zevenendertig verschillende kadavers op om op deze wijze tot gemiddelden te komen die hem in staat moesten stellen om tot een zo realistisch mogelijke gelaatsreconstructie te komen. Hij deed een beroep op zijn stadsgenoot, de beeldhouwer Carl L. Seffner, om hem hierbij een handje te helpen. Ze plaatsten markeerpinnen op de kopie van de schedel die overeenkwamen met de plaatsen in het aangezicht die gebruikt werden om de weefseldikte te bepalen. De lengte van deze markeerpunten was afhankelijk van de gemiddelde weefseldikte die, op basis van een aantal objectief meetbare indicatoren zoals ras, geslacht, leeftijd en lichaamsgewicht in een tabel werd bepaald. De toppen van deze pinnen gaven daarbij de buitenlijnen of contouren van het aangezicht weer. Vervolgens bracht de beeldhouwer tussen deze punten, op de juiste dikte, klei aan om zo, laag na laag, het gelaat te reconstrueren.
In 1947 werd Bachs skelet voor een laatste maal onderzocht door dr. Rosenthal, die zich voor de identificatie deze keer niet richtte op de schedel maar op de lagere regionen. Hij had op de pelvis (bekken) van het skelet vergroeiingen of exostoses vastgesteld die volgens hem het gevolg waren van langdurig zitten en ook bij de plaatsen waar spieren en ligamenten in de armen hechtten vond hij sporen van vergroeiingen of enthesophytes die hij als kenmerken van een beroepsziekte onder organisten zag. Hij baseerde zich hierbij op röntgenopnamen van elf organisten die vanaf een erg jonge leeftijd, zoals Bach, orgel speelden. Hij noemde dit verschijnsel Organistenkrankheit. Op basis van dit onderzoek werd dan ook aangenomen dat dit wel degelijk de stoffelijke resten van Johann Sebastian Bach moesten zijn.
Boek: De botten van Bach – Jan Huijbrechts
Op zoek naar de oer-Nederlander in het Zuiderzeegebied
Trepanatie: een oude chirurgische ingreep
Bekijk dit boek bij:
