Club van Rome – Grenzen aan de groei (1972)

Het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome, dat in maart 1972 officieel verscheen maar al in augustus 1971 uitlekte, zorgde wereldwijd voor veel commotie. Het rapport had een krachtige impact op het mondiale milieubewustzijn. In het rapport werd gesteld dat, als de westerse maatschappij in hetzelfde tempo bleef consumeren, de rek er binnen honderd jaar uit zou zijn. Met name de bevolkingsgroei en industriële productie zouden fikse klappen krijgen, terwijl de uitputting van grondstoffen al binnen vijftig jaar voor problemen zouden gaan zorgen.

De Club van Rome was een organisatie van tientallen onderzoekers, technocraten en zakenmannen (aanvankelijk zesendertig personen, een aantal dat in vier jaar ruim verdubbelde), die zich in april 1968 organiseerden en vanaf toen in Rome samenkwamen. Dit resulteerde al snel in een rapport dat werd uitgewerkt aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) onder sturing van onderzoeker Dennis Meadows.

Hun bevinden kwamen echter niet helemaal uit de lucht vallen. Al in 1968 schreef Paul Erhlich over de overbevolking op aarde en in 1962 had Rachel Carson een boek geschreven. Silent Spring over de schadelijke effecten van bestrijdingsmiddelen. Ook andere prominente figuren, zoals Barry Commonor en de Provo Roel van Duyn, waarschuwden al meermalen dat het met de aarde de verkeerde kan op dreigde te gaan.

Kern van rapport ‘Grenzen aan de groei’

‘Grenzen aan de groei’ (in het Engels: The Limits to Growth) onderzocht vijf grote wereldproblemen in hun onderlinge verband: de groei van de mondiale bevolking, de voedselproductie, de industrialisatie, de uitputting van grondstoffen en milieuvervuiling. De alarmerende slotsom van het rapport was, dat als de wereld zo doorging met consumeren, er binnen honderd jaar grote problemen zouden ontstaan qua bevolkingsgroei en industriële productie.

De samenvattende conclusie van het rapport Grenzen aan de Groei van de Club van Rome was:

“De mensheid kan niet blijven doorgaan zich met toenemende snelheid te vermenigvuldigen en materiële vooruitgang als hoofddoel te beschouwen, zonder daarbij in moeilijkheden te komen. (…) Dat betekent dat we de keuze hebben tussen nieuwe doelstellingen zoeken teneinde onze toekomst in eigen handen te nemen, of ons onderwerpen aan de onvermijdelijk wredere gevolgen van ongecontroleerde groei.”

Net als de Engelse demograaf en econoom Thomas Malthus in 1798 had betoogd in diens Essays on the principles of population, zou de gezonde verhouding tussen bevolkingsgroei en voedselproductie in disbalans dreigen te raken. Het rapport berekende dat er rond 2040 op aarde 14 miljard mensen zouden zijn, liefst 28 miljard rond 2070 en liefst 56 miljard in 2100. Zelfs al zou de productie van voedsel met een factor 4 vergroot worden, dan nog zou er een enorm voedseltekort zijn om iedereen op de wereld te kunnen voeden.

Rapport lekte uit in Nederland in 1971

In 1970 maakte de Nederlandse wetenschapsjournalist Wouter van Dieren, die als redacteur verbonden was aan de NCRV en Elsevier, een reis naar de Verenigde Staten. Daar kwam hij in contact met Dennis Meadows, die op dat moment samen met andere onderzoekers aan het rapport ‘Grenzen aan de groei’ werkte. Van Dieren las in Amerika Meadows’ eerste concept. Daarover vertelde hij in 2014 aan Trouw:

“Toen ik het gelezen had, wist ik dat ze dynamiet in handen hadden. Dat snapten ze zelf niet. Ze wilden gewoon een wetenschappelijk rapport maken. Maar de reusachtige maatschappelijke implicatie ervan doorzag ik wonderlijk genoeg meteen.”

Van Dieren zorgde ervoor dat het rapport naar de Nederlandse pers lekte, die hiermee een wereldprimeur had. Op 31 augustus 1971 kopte de NRC met ‘RAMP BEDREIGT WERELD’, om te openen met de volgende zinnen:

“Als alles en iedereen doorgaan op de manier waarop dat nu gebeurt, dan komt er binnen enkele tientallen jaren een geweldige catastrofe. De enige vraag daaromtrent is of de catastrofe wordt veroorzaakt door honger, door uitputting van essentiële grondstoffen of door de vervuiling van de aarde. Er zijn – nu! – ingrijpende maatregelen nodig om dat onheil te voorkomen.”

De dag erop, 1 september 1971, kwam De Haagse Post in een artikel van W.L. Brugsma met een nog dreigender getoonzette reactie op het rapport, getiteld ‘Apocalyps op afbetaling?’ Als de mensheid de economische groei, industrialisatie en milieuvervuiling niet temperde, zou dat volgens de schrijver leiden tot ‘Endlösung voor de mensheid’. Endlösung: het begrip dat staat voor het nazi=plan om de Joden uit te roeien… Bergsma schreef onder meer:

“Als we niet ingrijpen, ontstaat binnen vijftig jaar de chaos, de catastrofe, de door de technologische geïndustrialiseerde vooruitgangsmaatschappijen zelfgegenereerde Endlösung voor de mensheid.”

Impact van het rapport en latere versies

De invloed van het rapport ‘Grenzen aan de groei’ nam in de eerste jaren nog toe door de Oliecrisis van 1973, die een gevolg was van de overwinning van Israël in de Jom Kipoeroorlog. Arabische landen boycotten vervolgens tal van westerse landen die Israël hadden gesteund, waaronder Nederland. Veel mensen beschouwden de Oliecrisis van 1973 – hoewel het Rome-rapport vooral om de langere termijn ging – als het begin van het geschetste het doemscenario.

Uiteindelijk zijn er wereldwijd 12 à 13 miljoen exemplaren van ‘Grenzen aan de groei’ verkocht, in 37 talen. In Nederland gingen er ruim 250.000 exemplaren over de toonbanken van boekhandels.

In 1991 kwam een geactualiseerde versie van ‘Grenzen aan de groei’ uit: ‘De grenzen voorbij’. De titel laat al zien dat de boodschap in dit rapport nog dramatischer was: een aantal grenzen waren inmiddels al gepasseerd. In 2004 volgde opnieuw een actuelere versie.

Boek: De vergeten groene geschiedenis van 1972
Boek: Rapport van de Club van Rome – D. Meadows

Bronnen ▼