Het boek Coalitievorming. Een vergelijking tussen Duitsland en Nederland (Boom, 2017) is gebaseerd op het proefschrift van de auteur, Peter Bootsma. Gezien de politieke ontwikkelingen in Nederland sinds de verkiezingen maart 2017 is het uiterst actueel. Dit jaar is het record van de langste regeringsformatie van 1977 verbroken. Een geldige reden om de Nederlandse procedure te vergelijken met die van een ander land. In Duitsland gaan regeringen doorgaans een maand na de verkiezingen al aan de slag. Auteur noch uitgever konden voorzien dat de uitslag van de Duitse verkiezingen van september 2017 de formatie langer dan gebruikelijk zou laten duren…
Politicologisch
Politicoloog Bootsma streefde ernaar zijn proefschrift relevant te maken voor historici, politicologen en staatsrechtjuristen. Qua vorm is zijn boek overwegend politicologisch. Het telt vijf hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk beschrijft de politicologische theorieën die hij voor zijn onderzoek gebruikte. In het kort gaat het erom in hoeverre 4 P’s (partijen, programma, portefeuilleverdeling, personen) het proces van coalitievorming beïnvloeden. Het tweede hoofdstuk beschrijft de politieke constellaties direct na de oorlog. Na eerst alle Duitse en daarna alle Nederlandse coalities uit de periode van 1949 tot en met respectievelijk 2013 en 2012 te hebben beschreven, volgen in hoofdstuk vijf vergelijkingen en conclusies.
De twee hoofdstukken over Duitsland en Nederland bevatten veel tussenkoppen, een voor iedere gevormde coalitie, zelfs als het voortzettingen van bestaande coalities betreft. Tussen twee formaties staat consequent een ‘intermezzo’ met achtergrondinformatie over staatsrecht of politiek. Deze opzet maakt het boek overzichtelijk. Wie gericht informatie zoekt over de regeringsvorming in een of meer specifieke jaren, kan aan de hand van de inhoudsopgave direct zien waar het staat. Hierdoor is het uitermate geschikt voor studenten, onderzoekers en journalisten die een naslagwerk nodig hebben. Het is echter minder toegankelijk voor geïnteresseerde leken.
De waardering voor deze opzet kan verschillen. Wie geschiedenis gestudeerd heeft, had wellicht in plaats van twee lange hoofdstukken over afzonderlijke landen liever meerdere kleinere gezien. De naoorlogse politieke geschiedenis had wellicht onderverdeeld kunnen worden in vier of vijf perioden. Binnen die hoofdstukken had eerst het ene, dan het andere land beschreven kunnen worden, gevolgd door een vergelijking.
Een dergelijke vorm had meer ruimte geboden voor de door geschiedkundigen belangrijk gevonden context. Een uitkomst hoeft niet noodzakelijk bepaald te worden door staatsrechtelijke structuren – incidenten of tijdgebonden opvattingen kunnen doorslaggevend zijn. Ideaal voor historici of journalisten. Omgekeerd kan zo’n verhalende benadering onoverzichtelijk overkomen op bestuurskundigen, politicologen of juristen, die liever overzichtelijke casussen hebben.
Literatuur
De lijst met geraadpleegde literatuur toont aan dat Bootsma vrijwel alle afgelopen vijftien jaar verschenen boeken over Nederlandse politiek gelezen heeft en dat hij goed ingevoerd is in de politiek van de afgelopen dertig – veertig jaar.
Des te opvallender daarom dat deze lijst niet evenwichtig is. Zo bevat het titels over kleine Nederlandse partijen als GroenLinks (ontstaan 1989, nog niet in regering) en ChristenUnie (ontstaan 2000, tot 2012 3 jaar in regering), maar vrijwel niks over de VVD (opgericht 1948, sindsdien vaker wel dan niet in de regering).1 Titels over de Duitse FDP ontbreken volledig.
Konrad Adenauer (1876-1967), Willy Brandt (1913-1992) en Helmut Kohl (1930-2017) kunnen de belangrijkste Duitse bondskanseliers (federaal premiers) van de tweede helft van de twintigste eeuw genoemd worden. Van Kohl zijn zowel memoires als een biografie opgenomen, van Brandt alleen een biografie, van Adenauer geen van beide. De Kohl-biografie werd geschreven door Hans-Peter Schwarz (1934-2017) – tevens biograaf van Adenauer!
Adenauer was veertien jaar premier en de CDU leverde van 1949 tot 2013 44 jaar de bondskanselier. Hoe betrouwbaar is een studie over Duitsland in die periode als niet evenredig aandacht wordt gegeven aan de CDU?
Zweitstimmen
Een conclusie van Bootsma luidt dat coalities in Duitsland sneller gevormd worden, omdat partijen daar vóór de verkiezingen al een voorkeur uitspreken en omdat het Duitse kiesstelsel, middels Zweitstimmen kiezers de mogelijkheid geeft ook voor coalitiepartners te stemmen.
Bootsma wekt de indruk Duitsland niet zozeer als gelijkwaardige casus te zien, eerder als spiegel voor Nederland. Daar worden coalities sneller gevormd, zo zou het in Nederland ook kunnen (moeten?). Of hiermee recht wordt gedaan aan Duitsland, valt te betwijfelen.
Wellicht had Bootsma beter een kortere periode kunnen bestuderen, bijvoorbeeld de afgelopen veertig of dertig jaar. Dan had hij mogelijk wel alle betrokken partijen evenredig kunnen bespreken. Deze studie is echter een gemiste kans.
Boek: Coalitievorming – Een vergelijking tussen Duitsland en Nederland
Fragment uit het boek: Koningin Wilhelmina wilde af van partijstelsel
Bekijk dit boek bij:
1 – Sinds 1988 verschenen over de VVD de volgende titels: R. Koole, P. Lucardie en G. Voerman, ‘Veertig jaar vrij en verenigd. Geschiedenis van de VVD-partijorganisatie’ (Houten, 1988); H. Vonhoff, ‘Liberalen onder één dak’ (Den Haag, 1998); P. van Schie en G. Voerman, ‘60 jaar VVD’ (Amsterdam, 2008); A. Vermeulen, ‘De liberale opmars. 65 jaar VVD in de Tweede Kamer’ (Amsterdam, 2013). Niet één hiervan is opgenomen in de literatuurlijst van dit gerecenseerde boek.
