Cyrus de Grote – De stichter van het Perzische Rijk

Cyrus II, ook bekend als Cyrus de Grote of Cyrus van Perzië, was de stichter van het Perzische Rijk. Als Sjahansjah, koning van koningen, veroverde hij onder andere Medië, Lydië en Babylon. Hij behoorde tot het geslacht der Achaemeniden, de voornaamste familie binnen de Pasargadae, de belangrijkste Perzische stam. Het Achaemenidische koningshuis zou regeren tot het Perzische Rijk in 330 v.Chr. wordt verslagen door Alexander de Grote. Ook Darius en Xerxes I, twee andere beroemde Perzische heersers, behoren tot de Achaemeniden.

Man van twee horens

Volgens de historicus Plutarchus is de naam Cyrus afgeleid van het woord kuros, dat zon betekent. De naam Cyrus wordt daarom door sommigen vertaald met als de zon’. De Perzische heerser wordt in de bijbel Kores of Cores genoemd. Vermoedelijk komt Cyrus ook voor in de Koran als Dhul-Qarnayn, ‘De man van de twee horens’. Hiermee wordt gedoeld op de twee ‘horens’ van de zon: het oosten en het westen. Dhul-Qarnayn is ‘hij die Oost en West veroverde’.Volgen anderen wordt hiermee Iskander, de Perzische naam voor Alexander de Grote, mee bedoeld.

Cyrus is ergens tussen 600 en 576 v.Chr. geboren. We weten weinig van zijn jonge jaren. Wat we weten, is ons vooral overgeleverd door Herodotus. Volgens de legendarische historicus droomt Astyages, de koning van Medië, dat zijn kleinzoon hem van de troon zal stoten. De vorst is vastbesloten dit noodlot af te wenden. Hij huwt zijn dochter Mandane uit aan Cambyses, vorst van Anshān, een nietig Perzisch vazalstaatje van het machtige Medië.

Wijnstok

Als Mandane zwanger is, droomt Astyages weer. Tussen de benen van zijn dochter groeit een wijnstok. De plant groeit en groeit tot deze een schaduw werpt over heel Azië. Astyages geeft zijn hofdienaar Harpagus bevel het inmiddels geboren kind te vermoorden. De dienaar kan dit echter niet over zijn hart verkrijgen. Hij geeft de zuigeling aan een herder die zich over Cyrus ontfermt en opvoedt.

De jonge Cyrus groeit op. Zijn adellijke gedrag en voorkomen, en de gelijkenissen met zijn grootvader, blijven niet onopgemerkt. Astyages ziet dit ook. Hij ondervraagt Harpagus en ontdekt het verraad. De vorst laat de hofdienaar als wraak zijn eigen zoon opeten.

Opstand

In 552 v.Chr. overlijdt Cambyses van Anshān en zeven jaar later bestijgt Cyrus de troon. De vazalstaat komt in opstand tegen de Medische overheersing. Met hulp van de overgelopen Harpagus, door Astyages benoemd tot opperbevelhebber, verovert Cyrus in 549 uiteindelijk de stad Ecbatana en hiermee het Medische Rijk. Cyrus is nu heerser van Meden en Perzen. Niet ver van Persepolis zal hij zijn hoofdstad Pasargadae bouwen.

Cyrus neemt de titel ‘Koning van Perzië’ aan. Arsames, onder de Meden koning van de Perzen, moet zijn positie afstaan. Arsames’ kleinzoon Darius de Grote zal later Sjahansjah worden.

Pteria

Babylon, Egypte en Lydië waren bondgenoten van het verslagen Medië en daarmee voor Cyrus een voor de hand liggend doelwit. Als eerste neemt de Pers het op tegen het Lydië van koning Croesus, een staat in het westen van Klein-Azië. De Lydiërs hebben namelijk de Achaemenidische stad Pteria in Cappadocië aangevallen. De Perzische koning vraagt de van oorsprong Griekse Ioniërs, nu inwoners van het Lydische rijk, in opstand te komen. Zij weigeren. Niettemin marcheert Cyrus naar Pteria. De slag aldaar, in 547, eindigt onbeslist en beide partijen lijden zware verliezen. Croesus trekt zich terug naar zijn hoofdstad Sardis.

Dromedarissen

Terwijl Croesus zich schuilhoudt in Sardis, vraagt hij zijn bondgenoten tevergeefs om hulp tegen de Perzen. Op de vlakte van Thymbra, ten noorden van Sardis, vecht Cyrus de beslissende veldslag tegen de restanten van het Lydische leger. Op advies van Harpagus positioneert hij zijn dromedarissen voor zijn infanterie. De Lydische paarden, niet gewend aan de geur van deze dieren, raken in paniek en het leger van Croesus slaat uiteindelijk op vlucht. Na een belegering van 14 dagen valt ook de hoofdstad. Lydië is in handen van de Perzen.

Opis

De volgende veldslag vind plaats in september 539 v.Chr. Tijdens zijn invasie van Mesopotamië, neemt Cyrus het op tegen de Babyloniërs onder leiding van Nabonidus. Babylon is nog de enige macht van betekenis in het westen van Azië die nog niet onder Perzische heerschappij is gebracht. De slag word geleverd in of vlakbij de stad Opis, ongeveer 80 km ten noorden van het huidige Bagdad. Opis is van groot strategisch belang. De Medische muur, een verdedigingswal ten noorden van Babylon, kan vanaf dat punt worden doorbroken. Daarbij kunnen de Mesopotamische rivieren hier worden overgestoken. Opis valt in Cyrus’ handen, en niets belet hem door te stoten naar Babylon.

Op tien oktober valt de stad Sippar zonder slag of stoot in handen van Cyrus. De Babylonische bevelhebbers geven zich over na onderhandelingen en voorkomen zo een gewapend treffen. Nabonidus vlucht van Sippar naar Babylon. Cyrus’ troepen trekken naar de hoofdstad en kunnen daar op twaalf oktober gewoon naar binnen lopen. Geen weerstand, geen verzet. Volgens Herodotus hebben de Perzen de Eufraat omgeleid zodat het waterpeil zakte. Ze konden de rivier doorwaden en zo ’s nachts Babylon binnengaan. Op 29 oktober gaat Cyrus zelf de stad, neemt Nabonidus gevangen en roept zichzelf uit tot koning.

Cyruscilinder van Cyrus de Grote

Een van de voornaamste bronnen over de Mesopotamische campagne van Cyrus de Grote zijn de ‘kronieken van Nabonidus’. Dit is een verzameling kleitabletten dat verhaalt over de Babylonische oudheid. Daarnaast is er informatie overgeleverd via de Cyruscilinder, een cilinder van klei waarop Cyrus zijn daden propageert en zich als bevrijder van Babylon profileert.

“Ik ben Cyrus, koning van de wereld, de grote koning, de machtige koning, de koning van Babylon, de koning van de vier werelduiteinden. […]
Van Babylon tot Aëëur en Sousa, van Akkad, Eënunna, Zamban, Me Turnu en Der tot aan gebied van het land Gutium, heilige steden aan de overzijde van de Tigris, die daar van oudsher opgegeven waren – de goden die er wonen deed ik naar hun plaats terugkeren en een eeuwige woonplaats vestigde ik voor hen.
Al hun mensen verzamelde ik en deed hen naar hun woonplaatsen terugkeren en de goden van het land Babylonië, die Nabonidus tot woede van de heer der goden naar Babylon gebracht.had, liet ik op bevel van Marduk, de grote heer, in welbevinden, in hun onderkomens een woonplaats naar hartenwens bewonen.”€

(fragment uit de Cyruscilinder. Bron: J. Lendering, Oorlogmist. Amsterdam 2006. pag. 29)

Massageten

Na zijn overwinning op Nabonidus wil Cyrus de Grote Massageten onderwerpen. Dit is een Aziatische nomadenstam die leeft bij de Kaspische Zee. Tijdens deze campagne komt Cyrus om het leven, aldus Herodotus. Zijn zoon Cambyses II volgt hem in augustus 530 op. Het Perzische Rijk loopt op dat moment van het huidige Turkije, Israël en Armenië in het westen tot aan Kazachstan en Kirgizië in het noorden. De Indusrivier is de oostgrens: het grootste rijk dat de wereld tot dan toe heeft gezien.

Lees ook: Xerxes I (520-465 v.Chr.) – Perzische koning