Dagboek van de Duitse revolutie van 1919

Na afloop van de Eerste Wereldoorlog leidde het machtsvacuüm sinds de vlucht van keizer Wilhelm II, tot een storm aan revoluties – en pogingen daartoe – in Duitse steden. Antidemocraten, communisten en militaristische groeperingen probeerden met geweld de macht te grijpen. De algehele onrust in Duitsland kostte drieduizend mensen het leven. Ooggetuige Victor Kemperer legde verslag van de gebeurtenissen vanuit München. Zijn indrukwekkende verslag is te lezen in het boek Zo zag de waarheid er op donderdag uit (Uitgeverij Atlas Contact, 2016).

Wat begon met een retorische escalatie, liep uit op keihard geweld, waarbij vrijkorpsen en spartakisten elkaar met wapens te lijf gingen. Nergens was de strijd in Duitsland zo hevig als in München, zo schrijft historicus Christopher Clark in zijn Woord vooraf:

“Op 7 november 1918 werd de Beierse koning als eerste Duitse vorst ten val gebracht. Het leger liep over naar de revolutionairen, de koning sloeg op de vlucht. Na de moord op minister-president Kurt Eisner (USPD) op 21 februari 1919 spitste de machtsstrijd tussen linkse en gematigde socialisten zich toe. De regering van de nieuwe minister-president Johannes Hoffmann (SPD) werd op 7 april ten val gebracht en vervangen door een radenrepubliek na pacifistische en anarchistische intellectuelen.” (9)

Maar hiermee was het geweld in München nog niet ten einde. Amper een week later grepen de communisten onder aanvoering van Eugen Leviné de macht. De regering-Hoffmann riep vervolgens de hulp in van de regering in Berlijn, die reageerde door halverwege april rijkstroepen en vrijkorpsen naar München te sturen om de revolutionairen aan te pakken. Wat volgde was – begin mei 1919 – de omverwerping van de radenrepublieken. De strijd ging gepaard met talrijke standrechtelijke executies, moordpartijen en lange gevangenisstraffen. Liefst 2000 Duitsers vonden de dood door het revolutiegeweld van 1919.

Victor Klemperer

De journalist Victor Klemperer maakte bovengenoemd chaos van zeer nabij mee, omdat hij als verslaggever voor de Leipziger Neueste Nachrichten in die tijd in München verbleef, als ‘A.B.’-verslaggever (a.b.= antibavaricus, letterlijk: anti-Beier). Slecht een derde van alle aantekeningen van Klemperer verscheen destijds in de krant, het restant wordt nu, met Zo zag de waarheid er op donderdag uit, openbaar gemaakt.

Klemperer zou later overigens ook een belangrijke ooggetuige van de gebeurtenissen in het Derde Rijk worden, vanwege een zeer uitvoerig dagboek dat hij bijhield. Klemperer is zo een van de meest gelezen ooggetuigen van de twintigste eeuw geworden, aldus Clark.

Via twee citaten geef ik hieronder een indruk van de schrijfstijl en thematiek van Klemperers boek.

Universiteit van München

Op de Universiteit van München wilde de docent Strasser zijn studenten begin april 1919 vertellen over de Spartakusbund, maar dit werd hem door zijn meerderen verboden. Strasser hing kort erna een briefje op de deur van de universiteit, waarin stond dat de universiteit vanaf 12 april zou worden opgeheven, het docentenkorps zijn ontslag had gekregen en er binnenkort een revolutiehogeschool geopend zou worden in München. Was getekend: Strasser. Over de gebeurtenissen die hierna volgden, schreef Klemperer in zijn dagboek:

“Van de vele bijeenkomsten en besprekingen over deze kwestie wil ik twee belangrijke schetsen. Gisteren was er in het Auditorium Maximum een studentenbijeenkomst, waarbij de geesten geïnformeerd en de gemoederen gekalmeerd moesten worden. Er zijn duizend zitplaatsen, een dubbel aantal bezoekers zat er opeengeperst, de ramen van de gangen op de bovenste verdieping waren verwijderd, ook daar hingen hele trossen academici uit. Ik heb nooit zoveel tumult, zoveel beestachtig kabaal, zoveel virtuoos en schel gefluit gehoord, en ook nooit zulke woedende antisemitische uitbarstingen aanschouwd. Alle toorn richtte zich op het groepje radicale studenten dat de nieuwe regeringslieden steunt. En toen gebeurde er iets wat tegelijk komisch en fascinerend was…” (103,104)

Ludwigstrasse, München

Op 30 april 1919 noteerde Klemperer het volgende in zijn dagboek:

“Ik liep een poos door de Ludwigstrasse. Overal hetzelfde: de mensen spraken met afschuw over de moord op de gijzelaars en met tevredenheid over de bevrijders, ze stoorden zich er in het geheel niet aan dat de bevrijders Pruisen zouden zijn. Ik was nog maar nauwelijks thuis, om elf uur ongeveer, of er vielen vlakbij een paar schoten, en meteen daarop hoorde ik beneden een fiets op de grond kletteren. Ik liep naar het raam, naast de fiets stonden een Rode Gardist, een oude man, die de gardist vasthield bij zijn arm, en een jonge man, die hem de sjaal met patronen van de hals rukte, het geweer lag naast de fiets op de rand van het trottoir. De gardist rukte zich los, rende ervandoor en stroopte tijdens het rennen de rode band af. Dit was het begin van de burgerlijke tegenrevolutie.” (157,158)

Boek: Zo zag de waarheid er op donderdag uit

Bekijk dit boek bij: