‘Ik heb gehoord dat er lieden zijn die niets om kaarten geven,’ schreef Robert Louis Stevenson ooit en hij voegde er aan toe ‘maar ik kan het nauwelijks geloven’. Wie De geschiedenis van België in 100 oude kaarten leest én bekijkt zal alvast tot dezelfde conclusie komen als de auteur van Schateiland.

Veelzijdig en verrassend
Het resultaat is verrassend veelzijdig, zowel leerzaam als origineel. Uiteraard komen belangrijke sleutelmomenten zoals oorlogen, revoluties of andere politieke omwentelingen aan bod. Beroemde kaartenmakers zoals Gerard Mercator, Abraham Ortelius of Philippe Vandermaelen ontbreken vanzelfsprekend niet. Evenmin als klassiekers zoals de Leo Belgicus of de topografische kaarten van Ferraris.

Daarnaast is er echter ook aandacht voor thema’s zoals ontdekkingsreizen, grensperikelen en koloniale activiteiten. De middeleeuwse Europakaart van Lambertus van Sint-Omaars (1121), het ‘cartografisch stripverhaal’ van Maurits Van Nassau’s veldtocht door Vlaanderen (1603), de plattegrond van de handelspost die de Oostendse Compagnie stichtte in Bengalen (1727), reizen naar Antarctica (1898), de koloniale ambities in Congo (1927). Het is slechts een greep uit het aanbod.
De kaarten behandelen ook sociale, economische en culturele thema’s, zoals het syndicalisme, religie, gastronomie, transport, literatuur en sport. Vaak zijn het intrigerende kaarten met veel zin voor fantasie en detail. Andere kaarten verwonderen, zoals de prentbriefkaart uit 1908 van het ministaatje Moresnet in Oost-België of de zeventiende-eeuwse maankaart met daarop het Mare Belgicum waar – zo leren we uit bijhorende tekst – drie eeuwen later de eerste bemande maanvlucht landde. Merkwaardig zijn ook de oudste gastronomische kaart van België (1899) en de sabotagekaart uit de Tweede Wereldoorlog (1943) waarop de Duitse bezetter de acties van het verzet aanduidde.

Meer dan een kijkboek
De samenstellers gingen chronologisch te werk en geven bij elke kaart een verhelderende uitleg. De originele invalshoeken en deskundige teksten maken van dit werk meer dan een kijkboek. Er werd bovendien veel zorg besteed aan vormgeving. Met grote illustraties die de kaarten tot hun recht laten komen en vooraan een overzichtelijke tijdslijn die het de lezer gemakkelijk maakt om de weg te vinden door al dit cartografisch moois.
Voor de inleiding zorgde schrijver David Van Reybrouck die hier uit de kast komt als groot liefhebber van cartografie. ‘Kaarten laten je drie maal reizen, in ruimte, tijd en geest’, zo stelt hij. Dat kunnen we na het lezen van De geschiedenis van België in 100 oude kaarten enkel beamen.
Tentoonstelling

Boek: De geschiedenis van België in 100 oude kaarten