De geschiedenis van België in 100 oude kaarten

‘Ik heb gehoord dat er lieden zijn die niets om kaarten geven,’ schreef Robert Louis Stevenson ooit en hij voegde er aan toe ‘maar ik kan het nauwelijks geloven’. Wie De geschiedenis van België in 100 oude kaarten leest én bekijkt zal alvast tot dezelfde conclusie komen als de auteur van Schateiland.

De samenstellers van dit bijzonder lijvig boekwerk lieten zich inspireren door het model van de bestseller De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten. Aan de hand van honderd zorgvuldig geselecteerde kaarten wordt het verleden van België geïllustreerd. Van de veldtochten van Julius Caesar in Gallië tot de vastlegging van de taalgrenzen en het einde van het unitaire België in 1970. Een team van vier ervaren historici en cartografen ging daarvoor op speurtocht in binnen- en buitenlandse archieven en bibliotheken. Aan de hand van verschillende criteria zoals geografische spreiding en thematische waarde kwam een fraaie selectie cartografische pareltjes tot stand.

Veelzijdig en verrassend

Het resultaat is verrassend veelzijdig, zowel leerzaam als origineel. Uiteraard komen belangrijke sleutelmomenten zoals oorlogen, revoluties of andere politieke omwentelingen aan bod. Beroemde kaartenmakers zoals Gerard Mercator, Abraham Ortelius of Philippe Vandermaelen ontbreken vanzelfsprekend niet. Evenmin als klassiekers zoals de Leo Belgicus of de topografische kaarten van Ferraris.

Daarnaast is er echter ook aandacht voor thema’s zoals ontdekkingsreizen, grensperikelen en koloniale activiteiten. De middeleeuwse Europakaart van Lambertus van Sint-Omaars (1121), het ‘cartografisch stripverhaal’ van Maurits Van Nassau’s veldtocht door Vlaanderen (1603), de plattegrond van de handelspost die de Oostendse Compagnie stichtte in Bengalen (1727), reizen naar Antarctica (1898), de koloniale ambities in Congo (1927). Het is slechts een greep uit het aanbod.

De kaarten behandelen ook sociale, economische en culturele thema’s, zoals het syndicalisme, religie, gastronomie, transport, literatuur en sport. Vaak zijn het intrigerende kaarten met veel zin voor fantasie en detail. Andere kaarten verwonderen, zoals de prentbriefkaart uit 1908 van het ministaatje Moresnet in Oost-België of de zeventiende-eeuwse maankaart met daarop het Mare Belgicum waar – zo leren we uit bijhorende tekst – drie eeuwen later de eerste bemande maanvlucht landde. Merkwaardig zijn ook de oudste gastronomische kaart van België (1899) en de sabotagekaart uit de Tweede Wereldoorlog (1943) waarop de Duitse bezetter de acties van het verzet aanduidde.

Meer dan een kijkboek

De samenstellers gingen chronologisch te werk en geven bij elke kaart een verhelderende uitleg. De originele invalshoeken en deskundige teksten maken van dit werk meer dan een kijkboek. Er werd bovendien veel zorg besteed aan vormgeving. Met grote illustraties die de kaarten tot hun recht laten komen en vooraan een overzichtelijke tijdslijn die het de lezer gemakkelijk maakt om de weg te vinden door al dit cartografisch moois.

Voor de inleiding zorgde schrijver David Van Reybrouck die hier uit de kast komt als groot liefhebber van cartografie. ‘Kaarten laten je drie maal reizen, in ruimte, tijd en geest’, zo stelt hij. Dat kunnen we na het lezen van De geschiedenis van België in 100 oude kaarten enkel beamen.

Tentoonstelling

In het Mercatormuseum van Sint-Niklaas loopt nog tot 19 december een bijhorende expositie. Die laat de bezoeker kennismaken met een veertigtal originele stukken geselecteerd door de auteurs van het boek. Zestiende en zeventiende-eeuwse kaarten van Frans Hogenberg, Antonius Sanderus en Lodovico Guicciardini schitteren er naast de productie van achttiende en negentiende-eeuwse grootheden als Eugène-Henri Fricx, Joseph de Ferraris en Philippe Vandermaelen. Ook de zeldzame aardglobe (1541) en hemelglobe (1551) van Gerard Mercator die aan bod komen in het boek kunnen er bewonderd worden. Daarnaast wordt aan de hand van een veertigtal atlassen en wandkaarten de rijke cartografische traditie belicht van de Nederlanden tot het begin van de twintigste eeuw.

~ Chris Delariviere

Boek: De geschiedenis van België in 100 oude kaarten

Bekijk dit boek bij: