De heroïsche strijd van FC Start tegen de Duitse bezetter

Terwijl Russen bijkomen van Mannendag, is het voor Oekraïners een normale werkdag. Zij hebben de feestdag in 2014 afgeschaft, omdat ze hem te ‘Russisch’ vonden. Op Mannendag herdenken voormalige Sovjet-Republieken namelijk de oprichting van het Rode Leger (23 februari 1918). En het gezamenlijke Sovjetverleden is juist iets waar Oekraïners mee willen breken. Dreigt hiermee de heldendaad van Oekraïense voetballers in de Sovjet-Unie in de vergetelheid te raken? Op 9 augustus 1942 vermorzelden zij in een voetbalshow het team van de Duitse bezetter. Een partij die de boeken is ingegaan als de ‘wedstrijd des doods’.

Kiev veroverd door de nazi’s

Nog voor de komst van het Duitse leger in augustus 1941 hadden de spelers van Dynamo Kiev hun gezinnen weggestuurd. Zelf waren ze achtergebleven om hun stad te beschermen tegen de naderende nazi’s. Die maakten snel vorderingen en op 26 september 1941 kregen ze Kiev in handen. Terwijl hun gevechtstroepen doorstootten naar het oosten, speurde een Duitse bezettingsmacht het gebied af naar joden en communisten. Onder hen de spelers van voetbalclub Dynamo Kiev, die als clubleden automatisch geregistreerd stonden als leden van de Communistische partij. En de nazi’s, zoveel was duidelijk, toonden geen medelijden met communisten die in hun handen vielen.

Alle reden tot paniek voor Dynamo’s keeper Nikolai Troesevitsj. Berooid en ondergedoken bood hij een armzalige indruk, toen hij eind 1941 de gewiekste zakenman en collaborateur Jozef Kodik tegen het lijf liep. Gelukkig voor de doelman was Kodik een Dynamo-fan. Meteen herkende hij in Troesevitsj zijn grote held van weleer. Hij toonde mededogen, nam de keeper onder zijn hoede en regelde voor hem een baantje bij een bakkerij. Binnen enkele maanden voegden zich meer voormalige Dynamo-spelers zich bij deze bakkerij. Genoeg spelers om weer een team te beginnen.

Nieuwe doorstart voor Dynamo Kiev

Dankzij Kodik kon dit team, FC Start, aangevuld met ex-spelers van Lokomotiv Kiev en Spartak Odessa, meedoen met de nieuw opgezette voetbalcompetitie in bezet Oekraïne. In deze league, door nazi’s in juni 1943 opgezet om het moreel van de bevolking te verhogen, speelde Start tegen zijn ideologische tegenstanders: een Hongaars garnizoensteam, Duitse artilleristen en ploegen van Oekraïense nazi-eenheden. Al deze tegenstanders kregen van Start een pak slaag. Niet verwonderlijk. De oud-Dynamo spelers van Start behoorden tot de besten van de Sovjet-Unie. Naast de populaire doelman Troesevitsj, was aanvaller Ivan Kuzmenko een man om in de gaten te houden. Snel en behendig, met een neusje voor de goal, trof hij doel in alle vooroorlogse kampioenschapen van Dynamo Kiev. In 1938 was Kuzmenko uitgeroepen tot beste speler van de Sovjet-Unie.

De goalgetter kreeg bijval van atleet Georgi Dmitriyevits. Met zijn brede schouders en snelle passen denderde hij langs de zijlijn om Dynamo’s aanvallers van voorzetten te voorzien. Zijn uitzonderlijke loopvermogen leverde hem de bijnaam ‘locomotief’ op. Met deze sterren in het team kon Start de titel niet ontgaan. Eind juni 1942 stond Start ongeslagen bovenaan met 37 goals voor (15 keer Kuzmenko) en slechts 8 tegen.

De Duitse autoriteiten hadden genoeg gezien. De voetbalcompetitie was bedoeld om de Oekraïense bevolking koest te houden, niet om een veredelde Sovjetploeg te laten gloriëren. Het succes van Start tornde aan het Duitse gezag. En de voetbalcompetitie opheffen zou de afgang alleen maar groter maken. Voor de nazi’s kon Start maar op één manier van zijn glans worden ontdaan: met een afstraffing op het veld.

Titanenstrijd tussen FC Start en Flakelf

Om de klus te klaren schoven de autoriteiten hun sterrenteam Flakelf naar voren. Dit team van Duitse luchtafweereenheden rond Kiev zou Start, en daarmee het ‘bolsjewistische beest’, met de grond gelijk maken. Het nazisme zou de bolsjewieken verslaan, ook op het veld… Eenmaal zover, op 6 augustus 1942, dachten de spelers van Start er anders over. Met 5-1 stuurden zij de Duitsers naar huis. Onmiddellijk na de wedstrijd eiste Flakelf een revanchewedstrijd. Drie dagen later, zondag 9 augustus 1942, zou deze strijd opnieuw plaatsvinden in het Zenit-stadion in Kiev. Ditmaal zouden de Duitsers niets aan het toeval overlaten. Volgens Sovjetbronnen mochten de Start spelers in de dagen voor de wedstrijd niet trainen. In plaats daarvan zouden zij zware fysieke arbeid hebben moeten verrichten, terwijl ze nauwelijks te eten kregen.

Uitgehongerd en oververmoeid traden de Start spelers aan tegen de weldoorvoede en goed getrainde Duitse ploeg. Flakelf, getergd door de oorwassing een paar dagen daarvoor, probeerde een doelpunt te forceren. Typerend voor het brute karakter van de wedstrijd was de 0-1 voor Flakelf. Keeper Troesevitsj kreeg daarbij een trap tegen het hoofd en bleef minutenlang bewusteloos liggen.

Start-spelers voor de keus van hun leven

In deze moeilijke omstandigheden leek een nederlaag onomkeerbaar, maar Start rechtte de rug. Kuzmenko schatte een lange bal van achteruit op waarde en toucheerde met zijn kruin de bal over de Duitse keeper heen: 1-1. Met vloeiend combinatiespel stelden de Oekraïners orde op zaken. Aanvaller Makar Honcharenko scoorde tweemaal. Nog voor de rust leidde Start met 3-1.

De SS scheidsrechter, die de wedstrijd uit Duitse handen zag glippen, kwam tijdens de pauze de Oekraïense kleedkamer binnen. In het Russisch maakte hij de Start-spelers duidelijk dat zij bij een overwinning konden rekenen op deportatie naar het concentratiekamp Sirets. Nu stonden de Start spelers voor de keus: de wedstrijd uit handen geven en hun publiek (en de Sovjet-Unie) in de steek laten, of de wedstrijd winnen. Ook al betekende dat een bijna zekere dood.

In de tweede helft maakte Start duidelijk welke keus het had gemaakt. Ondanks zware tegenstand van Flakelf, dat nog twee keer scoorde, vochten de Oekraïners zich naar een overwinning. Bij een 5-3 voorsprong ontweek Aanvaller Klimenko de Duitse verdedigers, omspeelde de keeper en liep op het lege doel af. In plaats van binnen te schieten, hield hij stil op de doellijn, ging zelf het doel in en schoot de bal weer terug in het veld. Hierna floot de scheidsrechter af, om de Duitsers verdere vernederingen te besparen.

De wraak van de bezetter diende zich aan in de weken na de wedstrijd. Acht Start spelers werden opgepakt en naar het concentratiekamp Sirets gestuurd. Onder meer Kuzmenko en Troesevitsj werden gefusilleerd in een massaexecutie bij Babi Yar, op 24 februari 1943. Voor deze mannen betekende voetbal meer dan leven en dood.

Herinnering

De herinnering aan deze bijzondere voetbalwedstrijd is na de Tweede Wereldoorlog inzet geweest van een propagandastrijd tussen de Sovjet-Unie en het Westen. Nog steeds hanteren Westerse, Russische én Oekraïense historici hun eigen visie op feiten en mythen rond de ‘wedstrijd des doods’.

Het verhaal van FC Start is meerdere malen verfilmd. Zoals in Escape to Victory (1981). Met o.a. Sylvester Stallone en Pelé.

Boek: Dynamo Kiev – sterven voor de eer van het vaderland

Trailer van ‘Escape to Victory’

Bronnen ▼