De Hooiplukkers – Een mislukte Spaanse list in Lochem (1590)

In 1590 raakten de Spaanse troepen de belangrijke stad Breda kwijt, dankzij een beroemde list van de Nederlandse opstandelingen. Deze list met het turfschip is een van de bekendste voorvallen uit de Tachtigjarige Oorlog. Veel minder bekend is dat de Spanjaarden in hetzelfde jaar de Gelderse stad Lochem met een list probeerden in te nemen. Dankzij deze gebeurtenis staan de inwoners van Lochem vandaag de dag nog altijd bekend als ‘hooiplukkers’.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de stad Lochem verschillende keren belegerd en in 1572 dreigde de stad zelfs volledig verwoest te worden. Kort daarvoor waren omliggende steden door een opstandelingenleger van Willem van Oranje ingenomen. De Spaanse landvoogd, de hertog van Alva, gaf zijn zoon Don Frederik hierna opdracht voor een vergelingsactie. Op 16 november 1572 werd een bloedbad aangericht in het naburige Zutphen. In een poging Lochem te sparen stuurden lokale magistraten vervolgens een smeekbrief naar Don Frederik. Die liet weten Lochem te willen ontzien, op voorwaarde dat de stad weer Spaans werd én al het oorlogsmaterieel naar Zutphen werd overgebracht. De stad ging akkoord. Om te ontkomen aan de strafexpeditie stuurde men drie wagens vol oorlogstuig naar de Spanjaarden. Zo’n tien jaar later, op 24 september 1582, viel Lochem na een maandenlange belegering weer in handen van het Staatse leger.

Een list

In 1590 probeerden de Spanjaarden de stad te heroveren, met een list. Enkele maanden eerder hadden de opstandelingen de stad Breda ingenomen door soldaten met een turfschip de stad binnen te smokkelen. Spaanse troepen wilden de verdedigers van Lochem op een zelfde manier te verschalken. Ze probeerden manschappen verstopt in hooiwagens ongezien de stad in te krijgen.

Op 29 oktober 1590 reden drie hooiwagens, begeleid door mannen met hooivorken, vanuit Zutphen richting de stadspoort van Lochem. Onder het hooi hielden de Spaanse soldaten zich muisstil. Hun list leek kans van slagen te hebben. Er reden immers wel vaker hooiwagens de stad in. De wagens werden inderdaad zonder problemen doorgelaten bij een voorpost aan de Gloep en ook de wachters aan de Lochemse Bergpoort (latere Smeepoort) hadden geen argwaan. Terwijl de wagen onder de poort doorreed plukten enkele Lochemse jongens toen echter wat hooi van de wagens. Dit was een oud recht in de Gelderse stad. De website Mijngelderland.nl meldt daarover:

Zolang de hooiwagens onder en tussen de poorten waren, mochten de jongens wat hooi pakken voor hun huisdieren. Zoon Jan van de poortwachter (‘portier’) deed ook mee maar bezeerde zich aan de sporen van een soldatenlaars! Hij rook onraad en riep luidkeels: “Verraad, verraad, de Spanjaard is in de stad!”.

Een explosie van geweld volgde. De Spanjaarden kwamen snel onder het hooi vandaan en ook de Spaanse troepen die zich verdekt hadden opgesteld in de buurt van de poort kwamen aangesneld. Achttien Lochemse wachters werden al snel door hen uitgeschakeld. Dankzij de hulpkreet van hooiplukker Jan waren echter ook de manschappen van de Lochemse garnizoenscommandant Francois Ballochi gealarmeerd. Hevige straatgevechten volgden. Uiteindelijk slaagden de Nederlandse troepen erin de Spanjaarden de stad uit te jagen. Francois Ballochi en ‘Poorters Jan’ waren de helden van de dag.

Beeld

Het verhaal van de mislukte list en de gelukkige ontdekking van de ‘hooiplukkers’ werd met name vanaf eind negentiende eeuw bekend bij een groot publiek, mede dankzij een lang gedicht van A.C.W. Staring. Ergens in de jaren dertig van de twintigste eeuw kreeg het trappenhuis van het Lochemse stadhuis een gebrandschilderd raam waarop de episode uit de Tachtigjarige Oorlog is afgebeeld. Bij de Smeepoort staat een beeldje van ‘Poorters Jan’. Verder herinneren verschillende panden en straatnamen in de Gelderse stad aan de historische gebeurtenis.

Bronnen ▼