Der Staat gegen Fritz Bauer

De Duitse procureur-generaal Fritz Bauer speelde eind jaren ’50 een belangrijke rol bij de opsporing en arrestatie van de beruchte oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann. Momenteel draait er in de bioscopen een film die het leven en werk van Bauer in beeld brengt. Der Staat gegen Fritz Bauer van regisseur Lars Kraume laat op indrukwekkende wijze zien hoe Bauer werd tegengewerkt bij zijn jacht op nazi-kopstukken, maar uiteindelijk wel slaagde in zijn missie.

In deze historische film wordt schitterend geacteerd. Vooral hoofdrolspeler Burghart Klaußner, die Bauer speelt is erg goed in vorm en speelt een bazige, intelligente, maar ook nerveuze, geagiteerde kettingrokende jurist die iets groots op het spoor is. Regisseur Kraume heeft er bovendien een spannende film van gemaakt, iets wat niet altijd lukt bij een film met een historisch onderwerp. Kraume’s achtergrond als regisseur van de Duitse politie-serie Tatort zal hier zeker toe bijgedragen hebben.

Kern van het verhaal is de jacht van de Joodse jurist Bauer op de Duitse oorlogsmisdadiger Eichmann, een van de hoofdverantwoordelijken voor de lugubere en demonische Jodenvervolging voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tekenend voor Bauer’s gedrevenheid is hetgeen hij zegt wanneer hij uitgenodigd wordt voor een jachtpartij:

“Nee, dank u. Ik jaag liever op mensen”.

Koeweit

Eerst wordt gedacht dat Eichmann zich in Koeweit bevindt (waarschijnlijk op misinformatie berustend), maar uiteindelijk krijgt Bauer een tip dat de nazi-leider onder de valse naam, Ricardo Klement, in Argentinië leeft (Buenos Aires). Bauer wil Eichmann laten berechten in Duitsland, maar wordt daarbij tegengewerkt door oud-nazi’s die ook na de oorlog nog steeds maatschappelijke en politieke macht bezitten, actief zijn in de verschillende Duitse opsporingsdiensten en belangrijke functies vervullen in de Bondsrepubliek (BRD).

De BRD en de oud-nazi’s die daar nog steeds in functioneren willen het liefst het boze verleden zo veel mogelijk laten rusten en zien Bauer als een stoorzender in dit proces. Ze werken de jurist daarom sterk tegen wat Bauer’ werk ernstig bemoeilijkt. Daarom neemt Bauer na verloop van tijd contact op met de Israëlische geheime dienst (Mossad). Leden van deze geheime dienst weten Eichmann uiteindelijk te ontvoeren. De nazi wordt vervolgens naar Israël gebracht, waar hij in Jeruzalem ter dood wordt veroordeeld.

Officieel pleegt Bauer door zijn informatie-uitwisseling met de Mossad in Duitsland landverraad, maar de toeschouwer zal dit moreel gezien zeker anders ervaren. De sympathie van de bioscoopbezoeker gaat automatisch naar Bauer toe.

Trailer van ‘Der Staat gegen Fritz Bauer’

Uiteindelijk wordt Eichmann voor al zijn misdaden in mei 1962 opgehangen in Ramla. De zoektocht van Bauer is daarmee succesvol afgerond, maar toch is hij teleurgesteld. Bauer’s missie was namelijk om Eichmann in Duitsland te laten berechten. Door misdaden tegen de menselijkheid te vervolgen hoopte Bauer om een beter Duitsland te creëren. Door alle tegenwerkingen slaagde dit echter maar gedeeltelijk.

In de zijlijn van de film speelt het privéleven van Bauer en zijn compagnon Karl Angermann (gespeeld door Ronald Zehrfeld) een bijzonder rol. Beide mannen hebben namelijk homoseksuele gevoelens, die in hun tijd nog gevaarlijk en strafbaar waren en niet bepaald hogelijk werden gewaardeerd. Dit gegeven wordt ingezet om Bauer en zijn medewerker tegen te werken, cynisch genoeg door middel van een door de nazi aangescherpte wet tegen homofilie (Schwulenparagraf 175). Bauer’s compagnon wordt er zelfs voor gearresteerd als hij gesnapt wordt terwijl hij de liefde bedrijft met een travestiete nachtclubzanger(es). Door dit zijspoor krijgen de bezoekers een mooi, maar verontrustend beeld van de tijdgeest die heerste in het Duitsland van de jaren ’50 en ’60. Op die manier kan men beter begrijpen in welk politiek en sociaal klimaat Bauer moest opereren.

Nederlands Tintje

Er zit ook een Nederlands tintje aan Der Staat gegen Fritz Bauer. In 1956 interviewde de Nederlandse SS-er Willem Sassen Eichmann immers in Argentinië over zijn verleden. Sassen was net als Eichmann ontsnapt aan de geallieerden en wilde meer weten over de historie en het (morbide) werk van Eichmann. Zijn plan was om een biografie over Eichmann te schrijven. De interviews van Sassen werden eind jaren ‘60 gebruikt voor artikelen in Life en Der Stern en komen kort aan bod in de film.

Fritz Bauer is een prachtige, historische film met een melancholiek en cynisch kantje die ook veel weg heeft van een spannende spionagethriller. Knap werk van regisseur Kraume om dit alles te smeden tot een schitterende film die inzicht geeft in de arrestatie van een van de grootste nazi-criminelen uit de historie en een mooi tijdsdocument is geworden van een interessante Duitse periode.

~ Paul Prillevitz

Meer over Adolf Eichmann
Boek: Adolf Eichmann – Technocraat van de holocaust
Boek: De intriges van de gebroeders Sassen
DVD: Der Staat gegen Fritz Bauer

Fritz Bauer en het Eichmann-proces