Eerste overtocht van de zuidelijke Atlantische Oceaan met een watervliegtuig (1922)

Carlos Viegas Gago Coutinho, zoals hij voluit heette, werd in Belém, een voorstad van Lissabon binnen een bescheiden arbeidersgezin geboren op 17 februari 1869. Samen met zijn vriend en co-piloot Sacadura Cabral stak hij als eerste met een watervliegtuig, vanuit Lissabon naar Rio de Janeiro, de Zuid-Atlantische Oceaan over.

Coutinho’s jeugd en carrière

Na zijn middelbare studies schreef de toen amper achttienjarige Coutinho zich in 1886 in aan de Militaire Zeevaartacademie van Alfeite, waar hij vier jaar later cum laude afstudeerde. In de jaren daarop maakte hij als marineofficier verscheidene reizen naar de meeste toenmalige Portugese kolonies waar hij in opdracht van de regering op kaarten de grenzen ervan nauwgezet optekende.

In het voorjaar van 1907 werd Coutinho aangesteld als hoofd van de cartografische dienst voor Oost-Afrika, een functie die hij tot in 1911 zou waarnemen. Het was in die periode dat hij kennis maakte met Sacadura Cabral die net als hem marineofficier was, maar eveneens al een grote reputatie genoot als piloot. Geen van beiden kon toen vermoeden dat deze toevallige ontmoeting het begin zou betekenen van een hechte vriendschap die zou uitmonden in een overtocht per vliegtuig boven de Atlantische Oceaan…

De plannen worden gesmeed

Kort nadat de Britten John Alcock en Arthur Brown in juni 1919 vanuit Newfoundland de noordelijke Atlantische Oceaan waren overgevlogen, rijpte bij Coutinho en Cabral het idee om eveneens een transatlantische vlucht op touw te zetten, maar dan via een zuidelijke route. In 1921 ondernamen beiden een testvlucht met een Fairey tweedekker, een toestel van Engelse makelij uitgerust met drijvers, en vlogen ze van Lissabon naar het bijna duizend kilometer verderop gelegen Funchal op het eiland Madeira. Daar merkten Coutinho en Cabral dat het brandstofverbruik van hun Fairey hoger lag dan verwacht en ze met de brandstoftank nooit voldoende inhoudscapaciteit zouden hebben om de transatlantische vlucht die ze voor ogen hadden non-stop af te leggen. Noodgedwongen werden de plannen aangepast en besloten de twee om dan maar de overtocht in afzonderlijke etappes uit te voeren, ondersteund door een bevoorradingsschip van de Portugese marine die hen op het hele traject zou volgen.

Het avontuur begint

Op 30 maart 1922 begonnen de beide avonturiers aan hun tocht. Een eerste etappe bracht hen van Lissabon naar Las Palmas op Gran Canaria waar ze nog dezelfde dag aankwamen. Van daaruit ging het richting São Vicente in Kaapverdië om vervolgens Praia, de hoofdstad van het eiland Santiago te bereiken. Hun volgende etappe moest hen naar de al in Braziliaanse territoriale wateren gelegen Saint-Peter en Saint-Paul archipel brengen toen het in de buurt van de eilandjes mis liep. Door het ruwe weer waren ze genoodzaakt om op de oceaan een noodlanding te maken waarbij één van de drijvers van de Fairey afkraakte en het vliegtuig begon te zinken. Coutinho en Cabral werden echter al snel door het Portugese marineschip dat hen volgde uit hun netelige positie bevrijd.

Na enkele dagen konden ze met een nieuwe vanuit Brazilië overgevlogen Fairey hun tocht hervatten. Opnieuw kregen beide piloten te maken met tegenslag. Motorpech dwong hen alweer een noodlanding te maken op volle zee. Na meer dan acht uur rondgedobberd te hebben werden ze door een Brits vrachtschip opgemerkt en op één van de eilanden van de archipel aan land gezet. Met een derde Fairey die de Braziliaanse regering ter beschikking stelde vlogen de twee naar Salvador de Bahia om op 17 juni 1922, na een tocht van bijna 8.400 kilometer, in Rio de Janeiro aan te komen. Daar werden ze door een enthousiaste menigte en de Braziliaanse president Epitácio Pessoa triomfantelijk onthaald.

Hoe het hen verder verging

Terug in Lissabon wijdde Coutinho zijn verder leven grotendeels aan het neerschrijven van de historiografie van de Portugese ontdekkingsreizigers uit de vijftiende en zestiende eeuw. Hij kwam op hoge leeftijd te overlijden op 18 februari 1959.

Cabral verging het minder goed. De vijftiende november 1924 werd een vlucht boven de Noordzee hem fataal. Hoewel men enkele dagen later sporen van het wrak van zijn vliegtuig opmerkte werd zijn lichaam nooit teruggevonden.

Een passend huldebetoon

Op nauwelijks enkele passen van de “Torre de Belém” werd in een parkje aan de oevers van de rivier de Taag in oktober 1991 een monument onthuld ter ere van de twee luchtvaartpioniers. Het is een werk van de bekende Portugese beeldhouwer Domingos Soares Branco (1925-2013). Twee bronzen bustes van de piloten flankeren een replica op ware grootte van de Fairey waarmee de avontuurlijke tocht werd ondernomen.