Wie kind was in de jaren tachtig, herinnert zich misschien een tekenfilmserie over het menselijk lichaam. Hierin werden rode bloedcellen verbeeld als rode mensjes die zuurstofbubbels vervoerden in hun rugzakken. Witte bloedcellen hadden de vorm van politieagenten, die ziektekiemen inslikten. De zenuwen waren hardlopertjes die razendsnel berichten van en naar het commandocentrum bezorgden. Tijdens de biologielessen op de middelbare school dacht ik hier vaak aan terug.
Van de verschillende series is ‘Het Leven’, voor het eerst uitgezonden in 1986, waarschijnlijk de bekendste. In Frankrijk heeft deze zelfs een cultstatus gekregen. Afleveringen hiervan worden nog steeds gebruikt als illustratie bij de biologielessen in de onderbouw van de middelbare school. Niet één andere tv-serie, ook niet in andere landen, wist de werking van het menselijk lichaam, en daarbij vooral de oorzaak en de bestrijding van ziekten, zo aansprekend voor kinderen uit te beelden. In menig aflevering probeerden bacteriën of virussen schade aan te richten. Deze werden vervolgens op tijd verslagen door de witte politieagenten en een futuristisch ogende luchtmacht.
Personages
Het toeval wilde dat de ziektebestrijders en de bloedcellen er precies zo uitzagen als de kinderen die aan het begin en het einde van de afleveringen te zien waren in de echte wereld. De twee pestkoppen in de echte wereld stonden model voor de ziekteverwekkers. De arts en voorlichter omtrent hygiëne en gezondheid, een oudere man met een lange witte baard, was in het lichaam de leermeester van de rode bloedlichaampjes.
Deze personages speelden in alle series. Op de officiële website wordt de oude wijze man, Maestro (‘Meester’) gepresenteerd als het centrale personage. Door zijn lange baard, die soms zowel de voor- als de achterkant van zijn lijf omvat, is hij visueel het meest herkenbare personage.
Aflevering: De Hersenen (Er Was Eens Het Leven)
In veel series hebben de Meester en de kinderen dubbelrollen. In het dagelijkse leven is de Meester degene die vertelt aan kinderen. Vervolgens zien we beelden van het verleden (in ‘Het Leven’: wat gebeurt binnen het menselijk lichaam), waarin diezelfde personages de hoofdrollen vervullen. De kinderen, twee jongens en twee meisjes, zijn dan meestal afgebeeld als volwassenen. Pieter (‘Pierre’) is meestal de hoofdpersoon. Twee andere jongens, deugnieten en pestkoppen, kregen doorgaans schurkenrollen toebedeeld. De Meester werd stamhoofd, geleerde of raadsman.
Geschiedenis van de mensheid
De eerste serie, Er was eens… De Mens (1978) vertelde de geschiedenis van de mensheid vanaf het evolutionaire begin in de oertijd tot aan de jaren zestig. Wat sinds een aantal jaren gepromoot wordt als ‘Big History’, werd door Barillé veertig jaar terug al toegepast.
Opvallend genoeg verplaatste de tweede serie, Er was eens… De Ruimte, zich naar de verre toekomst. Deze serie vormt een vreemde eend binnen de bijt: overwegend een science fiction ruimte-avontuur, nauwelijks educatief. De uniformen uit deze reeks zouden vier jaar later in ‘Het Leven’ gedragen worden door de ziektebestrijders.
Na ‘Het Leven’, vermoedelijk de enige serie die sommige lezers bekend voor zal komen, volgden nog drie geschiedkundige series over Amerika (1991), wetenschappelijke ontdekkingen (‘Les Découvreurs’, 1994) en ontdekkingsreizigers (‘Les Explorateurs’, 1996).
Hoewel sommige aspecten zich in de loop van de reeks ontwikkelden, bleef veel hetzelfde. Barillé schreef en regisseerde alles zelf. Hij had drie, vier jaar nodig voor ieder serie, waarvan een jaar voor het schrijven. De muziek werd consequent gecomponeerd door Michel Legrand. Voor de stemmen werden zoveel mogelijk dezelfde acteurs gebruikt. Maestro werd in alle reeksen ingesproken door Roger Carel (tevens de Franse stem van Asterix). De meester en Pieter bleven hoofdpersonen, andere personages werden later wel meer uitgewerkt.
Opbouw
De series telden consequent 26 afleveringen van 25 minuten. De slotaflevering week af van de eerdere 25: naar aanleiding van eerdere afleveringen werd gespeculeerd over heden en toekomst. Meer dan eens uitte Barillé daarbij zijn zorgen om het milieu. Zijn laatste reeks, Er was eens… De Aarde (2008), was volledig gewijd aan milieuproblemen. Hierin was Maestro docent aan een middelbare school, de kinderen waren nu pubers.
In de intro’s van de series worden alle omroepen getoond die de productie mogelijk gemaakt hebben. ‘Er was eens…’ was in dat opzicht een Europees project. Aan de eerste serie werkte ook de KRO mee. In eerdere series verscheen tevens ‘BRT’ in beeld, in latere alleen ‘RTBF’. Vanaf 1991 gingen steeds meer stemmen op om de Belgische Radio- en Televisieomroep (BRT) te splitsen. In de praktijk zond de BRT alleen Nederlandstalige programma’s uit, terwijl de Franstalige afdeling RTBF in het Frans uitzond. In 1997 ging de Belgische omroep definitief uiteen in een Vlaamse Radio en Televisieorganisatie (VRT) en een Waalse RTBF.
De twee niet-vertaalde series waren wellicht ook minder universeel. Vooral ‘Les Explorateurs’, augustus 2017 doordeweeks uitgezonden op TV5, leek een voorkeur voor personen uit Frankrijk en Zuid-Europese landen te hebben. ‘De Aarde’ kwam in 2010 wel in het Nederlands uit op dvd.
Verschillende delen van de serie Er was eens…
