Fata morgana (luchtspiegeling) – Betekenis en herkomst

Een fata morgana kennen we als een luchtspiegeling, iets wat je denkt te zien, maar er in feite niet is. Waar komt dit woord precies vandaan?

Betekenis van fata morgana

De term fata morgana houdt in dat je iets ziet dat in het echt niet bestaat. Een luchtspiegeling dus. Dit optisch bedrog – dat zich vooral voordoet in woestijnen en op hete wegen – doet zich voor als er in de lucht sprake is van grote temperatuursverschillen.

Herkomst van de term

Fata morgana is ontleend aan het Latijn en betekent letterlijk ‘de fee Morgana’. Fata is gerelateerd aan het Latijn ‘fatum’ (lot) en duidt de ‘godin van het lot’ aan. Over ‘Morgana’ lopen de theorieën uiteen. Een standaard verklaring is dat dit begrip duidt op een ‘luchtspiegeling in de Straat van Messina’ en, zo lezen we in het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands…

“…dat hij gegeven zou zijn door de Noormannen, die in de elfde eeuw de Arabieren van Sicilië verdreven, en die de in de Straat van Messina voorkomende luchtspiegelingen aan tovenarij toeschreven en er de naam van Morgana, tovenares en zuster van koning Arthur, aan verbonden.”

Kortom: tovenarij door de heks Morgana (Morgan le Fay), een heks uit de legendes van Arthur – ze was een van de zussen van ridder Arthur – ten tijde van de middeleeuwen. Maar naast deze uitleg circuleert er nog een andere verklaring van ‘fata morgana’. Deze verklaart het begrip als afkomstig uit een ouder Arabisch sprookje. Ook hier betrof het een heks die luchtspiegelingen kon creëren. Morgana zou volgens deze verklaring van het Arabische begrip margān (koraal) zijn afgeleid, dat weer op het Griekse margarítēs / márgaron (parel) teruggaat.

Keltische godin

Een andere mogelijke verklaring van het ‘morgana’ uit de term ‘fata morgana’ is de Keltische godin Morrigan, de godin van de dood en de verwoesting. Deze godin wordt soms – met name door Ieren – geopperd als herkomst van het begrip. Als een soort heks was deze godin in staat om meerdere gedaanten aan te nemen en mensen te misleiden.

Ook interessant: Herkomst van ‘hocus, pocus, Pilatus pas’
…en: Het verschil tussen mythen, sagen, sprookjes en legendes

Bronnen ▼